về mạn đông, vượt biển tới hải đảo và bờ biển Tiểu Á. Người mới tới tỏa ra
khắp Hy-lạp, từ Thessaly xuống mũi đất Korinth và bán đảo Peloponnesos.
Họ cũng là người Hy-lạp, như những người họ đã từng đánh đuổi trước kia.
Họ sử dụng thổ ngữ cùng ngôn ngữ; họ thờ phụng nhiều thần linh. Nhưng
bây giờ họ là thành phần thô lỗ, lạc hậu trong cộng đồng dân tộc Hy-lạp.
Người Achaian văn minh ở châu Á, chiếm những thành phố cổ kính để
sống, những đồng cỏ tươi tốt để chăn nuôi gia súc.
Trong số vật dụng mang theo tới quê hương mới là mớ chuyện kể về thần
linh và tổ tiên thần linh của họ. Lúc này số chuyện đó đã kết thành trường
ca, các thi sĩ lang thang, ca công hát dạo vừa đánh đàn vừa hát, vừa kể vừa
ngâm để khán giả thưởng thức trong bữa tiệc cộng đồng tổ chức trong nhà
trưởng giả hay nhà quý tộc. Có chuyện chỉ là huyền thoại, như chuyện kể
nguồn gốc thần linh, việc sáng tạo trái đất. Có chuyện căn cứ vào hồi tưởng
sự kiện có thật, như cuộc viễn du của Jason gan dạ tới Hắc hải xa xôi, cuộc
địa chiến trên đất Hy-lạp mấy quân vương điều khiển chống lại thành
Thebes bảy cửa ô, cuộc viễn chinh bảy quân vương vượt biển tấn công
thành Troa trên mũi đất phía bắc Tiểu Á gần eo biển Hellespont. Cuộc viễn
chinh như thế có thực trong lịch sử. Khoảng năm 1180 TCN. hàng ngàn
chiến thuyền thuộc lực lượng xâm lược kéo tới vây hãm, cướp phá, đốt
cháy thành phố xây dựng trên đó. Gần ba ngàn năm sau, cuối thế kỷ XIX,
do muốn tìm hiểu sự thật lịch sử, nhà khảo cổ người Đức Heinrich
Schliemann tới Troa và Mycenae khai quật; ông thấy dưới tro than tàn lụi di
tích ba thành phố trên cùng dãy đồi. Cùng thời gian nhà khảo cổ người Anh
Arthur Evans làm công việc tương tự ở Cnossos; ông thấy cũng dưới tro
than tàn lụi nền văn minh từ trước tới giờ chưa ai hay.
Người Achaian di cư nghe kể nhân vật trong chuyện xưa cường tráng,
dũng cảm, can trường chứ không ẻo lả, nhút nhát như họ ngày nay. Nhân
vật trong chuyện xưa là con cháu thần linh. Họ có thể trừ khử quái vật, cử tạ
ngàn cân, ném thương trăm thước, giương cung hàng tạ, người sau trông
thấy chỉ biết cúi đầu bái phục, hay trợn mắt đứng nhìn. Người tài cán trong
đám họ mặc giáp y do thần linh chế tạo, ngồi xe đánh ngựa xinh đẹp tuyệt
