Nguyễn Hiến Lê
Sử Trung Quốc
Chương 8 (2)
KHANG HI (Thánh Tổ 1662 – 1722)
UNG CHÍNH (Thế Tôn 1723 – 1735).
CÀN LONG(Cao Tôn 1736- 1795).
Nhà Thanh may mắn được ba ông vua giỏi nối tiếp nhau cầm quyền, tạo
nên một thời thịnh trị dài trên 130 năm.
Khang Hi lên ngôi năm 8 tuổi, trị vì 61 năm, nhưng 13 tuổi mới thực sự
cầm quyền. Ông thông minh, tài hoa, học rộng, cẩn thẩn, sống giản dị, tính
tình khoan hòa, mà lại can đảm, cầm quân giỏi, sử gia Trung Hoa ví ông
với Lí Thế Dân tức Đường Thái Tôn, còn các học giả phương Tây cho rằng
triều đại của ông rực rỡ như triều đại Louis XIV, đồng thời với ông (1638 –
1715).
Ông rất trọng văn minh Trung Hoa, được nhiều cảm tình của sĩ phu Trung
Hoa. Chính ông cũng giỏi chữ Hán. Một số triết gia Trung Hoa như Cố
Viêm Vô, Hoàng Tôn Hi (coi ở sau) không chịu hợp tác với Thanh, mặc dù
vậy, năm 1679 ông mở một kì thi đặc biệt để lựa người soạn bộ Minh sử,
188 người được ông mời dự và 152 người dự, ông lựa chọn 50 người mà
bốn phần năm ở miền hạ lưu Dương Tử Giang, tức miền giữ được truyền
thống Tống, Minh hơn cả. Như vậy đủ biết chưa đầy nửa kỉ, nhà Thanh đã
lấy lòng được dân tộc Hán, công đó phần lớn là nhờ ông.
Ngoài bộ Khang Hi tự điển, ông còn thu thập, biên soạn ba chục loại sách
nữa, đặc biệt là toàn bộ tác phẩm của Chu Hí mà ông rất ngưỡng mộ, và bộ
“Khâm định đồ thư đại tập thành” gồm 1 vạn quyển, 100 triệu chữ, sau khi
ông chết mới in xong (năm 1728), chia làm 5.000 tập (volume), đồ sộ hơn
bộ Encyclopedia Britiannica ngày nay nữa. Chưa có một ông vua Hán nào
làm được như vậy.
Đối với người Âu ông không có óc kì thị, trái lại là khác. Chương trên
chúng ta đã biết nhà thiên văn Đức Adam Schall sửa lai lịch cho nhà Minh.
Qua đời Thanh, Schall được Thuận Trị phong làm giám đốc thiên văn đài
