SỬ TRUNG QUỐC - Trang 355

Bắc Kinh, nhưng rồi có kẻ ghen ghét, ông ta bị vu oan, buồn rầu mà chết
(1666). Ít năm sau, Khang Hi mời một tu sĩ Dòng Tên (Jesuite) gốc Bỉ,
Ferdinand Verbiest, tời Bắc Kinh tiếp tục công việc của Schall. Ông rất mê
khoa học phương Tây, thường dắt Verbiest theo trong các cuộc thanh tra,
ông tò mò muốn biết về khoa học, nhờ Verbiest giảng về môn toán học,
thiên văn, họa của phương Tây. Một họa sĩ Ý Castigliond phục vụ rất lâu
tại triều đình ông và chuyên vẽ chân dung cho các thân vương.
Các tu sĩ dòng tên thời đó qua Trung Hoa đề tìm hiểu Trung Hoa và truyền
bá đạo Ki Tô. Họ đem khoa học để giúp đỡ triều đình, được cả lòng vua và
đại thần; mà khôn kheo biết tôn trọng tục lệ Trung Hoa, Ki Tô giáo rất khắt
khe, tuyệt đối cấm tín đồ thờ thần nào khác, chỉ được thờ Đức Chúa Trời
thôi, các tu sĩ Dòng Tên, khoáng đạt hoặc mềm dẻo hơn, để tín đồ Trung
Hoa tiếp tục thờ Khổng Tử vì họ nghĩ rằng Khổng Tử không phải là một vị
thần, thờ Không Tử chỉ để tỏ lòng ngưỡng mộ một đại luân lí gia thôi. Họ
cũng không cấm thờ phụng tổ tiên nữa, vì cúng vái ông bà cha mẹ đã khuất
là tỏ lòng nhớ ơn các người, kính trọng các người như khi các người còn
sống. Ki Tô giáo cấm sự sùng bái ngẫu tượng (idolâtrie) mà thờ Khổng Tử,
và thờ tổ tiên không phải là thờ ngẫu tượng như Diêm Vương, ông Thiện,
ông Ác, thần Tài…Nhưng các tu sĩ dòng Thánh Dominique và dòng thánh
Fancois d’ Assise trái lại, chẳng hiểu tục lệ, truyền thông Trung Hoa, mạt
sát cả thần học và lễ nghi Trung Hoa, cho là phát minh của Quỉ, phản đối
kịch liệt Dòng Tên, trình lên với Giáo Hoàng, và năm 1704 Giáo Hoàng
phái một nhà truyền giáo, Tournon, qua Trung Hoa bắt Dòng Tên phải tuân
lệnh Giáo Hoàng, cấm tín đồ Trung Hoa thờ Khổng Tử, tổ tiên; tu sĩ Dòng
Tên nào không tuân lịnh thì phải rời Trung Hoa liền.
Khang Hi rất có thiện cảm với Ki Tô giáo, giao các hoàng tử cho tu sĩ Dòng
Tên dạy dỗ, có hồi ông có muốn theo Ki Tô nữa với một số điều kiện nào
đó. Khi Giáo Hoàng cấm tu sĩ Dòng Tên như trên, ông rất bất bình, Giáo
Hoàng là ai mà dám xen vào việc nước của ông như vậy? Ông là hoàng đế
Trung Hoa, muốn cho ai vô nước mình thì người đó được ở, muốn dùng
người nào giúp việc cho ông thì dùng, Giáo Hoàng sao dám trái ý ông. Và
ông liền nhốt Tournon vào khám ở Macao; ít năm sau Tournon chết trong