SỬ TRUNG QUỐC - Trang 357

sau thấy người Mãn đã Hán hóa tời mức ngay sau đời Khang Hi mà nhiều
người Mãn đã quên tiếng mẹ đẻ (các đời sau, ngay vua Thanh cũng không
hiểu tiếng mẹ nữa), họ coi người Mãn cũng chỉ là người Hán, không cùng
một giống với họ nữa, nên họ nổi loạn, muốn tách rời ra thành một nước
độc lập, không chịu ảnh hưởng của nhà Thanh nữa. Khanh Hi trong 6 năm
từ 1690 đến 1695 phải thân chinh dẹp họ.
Mười năm sau, 1715 lại có loạn ở tây Mông Cổ. Chiến tranh lan rộng tời
miền Turkestan và dân tộc Thổ Nhĩ Kì với dân tộc Dzoumgare cũng bị lôi
cuốn vào. Khang Hi dẹp được họ tới Tây Tạng chiếm Lhassa, đặt một vị
Đạt Lai Lạt Ma khác lên ngôi và Tây Tạng thành một nước bảo hộ của
Thanh.
Trong cuộc bành trướng đó, Mãn Thanh đụng đầu với Nga thời đó đương
muốn tìm đường qua phương Đông để thoát ra biển. Năm 1650 Nga đã tiến
tời Hắc Long Giang, lập được một đồn binh. Người Mãn từ trước vẫn làm
chủ miền đó, Khang Hi tức thì đem quân phá đồn, Nga phải thương thuyết,
các tu sĩ Dòng Tên làm thông dịch viên cho hai bên. Hiệp ước đó viết bằng
ba ngôn ngữ: Nga; Hán; Mãn là hiệp ước đầu tiên Trung Hoa kí với một
nước châu Âu. Vì nhiều chỗ khó dịch nên vài câu tối nghĩa về sự hoạch
định địa giới. Cho nên năm 1727, Nga phái một sứ thần tới Bắc Kinh để xét
lại. Lúc này Khang Hi đã băng, Ung Chính kế vị, đòi thương thuyết ở ngay
biên giới, tức trên đất Mông Cổ. Hai bên bàn cãi nhau khá lâu, rốt cuộc
bằng lòng kí một hiệp ước mới, tức là hiệp ước Kiakhta (Cáp - Khắc - Đồ).
Theo hiệp ước đó, người Nga được phép đặt một phái đoàn công sứ - lập 1
chi điểm buôn bán và một giáo đường ở Bắc Kinh. Lại hiểu nhầm nhau
nữa. Người Nga – và các người phương Tây – cho như vậy là Thanh phải
đầu hàng. Người Trung Hoa trái lại bảo sự cho phép đó không có nghĩa là
nhượng bộ mà cũng chẳng có gì mới mẻ. Từ ngàn rưỡi năm trước, bọn “rợ”
đem cống phẩm tới Bắc Kinh đều được Triều đình Trung Hoa cho họ ở tại
sứ quán, trong khi đợi Hoàng đế cho phép vào bệ kiến, thường vào dịp
Nguyên đán. Lại thêm, sứ đoàn được phép dắt theo một số thương nhân để
bàn việc trao đổi hàng hóa. Mà Trung hoa cũng cho bọn rợ Hồi Hội
(Ouigheur) dựng một thánh đường Hồi gimas của họ ở Bắc Kinh.