Nguyễn Hiến Lê
Sử Trung Quốc
Chương 8 (3)
Nhưng lợi thiết thực thì chưa thấy, chỉ thấy hại lớn cho tài chính nhà
Thanh. Phải đưa quân đi rất xa, từ Bắc Kinh lên phía Bắc, qua Mông Cổ,
tới I Lê phải lập đồn ở đó, tiếp tế vũ khí, lương thực, cứ mỗi một “thạch”
khoảng 30 kí lô, tốn 120 đồng tiền bằn bạc. Từ 1781 đến 1791, cuối đời
Càn Long, trên 30.000 tấn hàng hóa chở lên miền Tân Cương đó, trung
bình mỗi ngày 6 tấn, tính ra tốn biết bao nhiêu bạc. Nội việc chở lương
thực cũng mất 100 triệu đồng bạc trong thời gian đó rồi. Phải kể thêm
những hàng hóa khác nữa, la trong thời chiếm đóng, thời tạm thời yên ổn.
Khi có chiến tranh, phí tổn nặng gấp mấy nữa. Bao nhiêu của cải hai đời
Khang Hi và Ung Chính dành dụm được, đổ vào những trận ở phía Bắc, và
phía Tây, Tây Nam hết. Cuối đời Càn Long quốc khố khánh kiệt.
Tai hại hơn nữa là những trận đó làm cho Trung Hoa đụng đầu với những
nước Tây Phương. Họ đụng đầu với Nga ở I Lê, nga, Hoa tranh nhau miền
đó trên 30 năm từ 1847 – 1881, rốt cuộc Nga làm chủ được.
Về phía Nam, Trung Hoa chạm trán với Anh ở Miến Điện, phía Tây quyền
lợi của Anh, Hoa xung đột nhau ở Nepal, Tây Tạng.
Càn Long phải mở mang thêm bờ cõi như vậy có thể vì muốn cho đế quốc
được yên ổn. Có thể ông còn nghĩ rằng mình không chiếm trước thì Nga,
Anh sẽ chiếm. Phải thắng Mông Cổ vì Mông Cổ ở sát nách Mãn Châu; dẹp
được Đông Mông Cổ rồi thì phải dẹp nốt Tây Mông Cổ (tức các rợ
Kalmouk); mà muốn cho các rợ Kalmouk không quấy rối, thì phải chiếm I
Lê và Turkestan, và cứ như vậy mà lan ra. Đât đai miền đó mênh mông mà
không có giá trị gì về kinh tế, hầu hết là sa mạc hoặc đồng cỏ, muốn giữ
được thì tốn kém quá. Chỉ có mỗi cái lợi là nó làm cái phiên giậu che cho
mình (danh từ phiên thuộc có nghĩa vậy), nhưng mình có mạnh thì mới giữ
được cái phần đó, khi mình yếu thì lần lượt nó sụp đổ hết, và chỉ nữa thế kỉ
sau khi Càn Long chết, nghĩa là khoảng giữa thế kỉ XIX là đế quốc Thanh
bắt đầu co rút lại.
