Nguyễn Hiến Lê
Sử Trung Quốc
Chương 8 (5)
4. Chiến tranh nha phiến thứ nhì – Anh Pháp liên quân.
Điều ước Nam Kinh chằng được nước nào theo đúng cả. Dân chúng Quảng
Châu uất hận, tìm mọi cách phá, bắt người Anh phải ở ngoại thành, không
cho về, do đó sinh xô xát. Thương nhân anh dùng bọn buôn lậu Trung Hoa
cho thuyền chúng treo cờ Anh để chở nén thuốc phiện vào bờ.
Năm 1856 một chiếc thuyền tên là Arron treo cờ Anh đến đậu ở bến
Quảng Châu. Viên thủy sư Trung Hoa nghi là gian, lên thuyền khám, thấy
có hai người Anh và mười ba thủy thủ là Tàu cả, bèn hạ chiếc cờ Anh liệng
xuống sàn, bắt giam mười ba người Tàu, viên công sứ Anh phản kháng với
viên tuần phủ Quảng Đông là Diệp Danh Thám, bảo cử chỉ đó trái vời điều
ước Nam Kinh trong đó có khoản nói rằng Anh thương đến buôn bán ở các
bến đều được tự tiện, đòi trả 13 thủy thủ và phải xin lỗi.
Diệp Danh Thám chỉ thích vẽ, đọc sách, không quan tâm tời ngoại giao,
đọc công văn của Anh, chỉ mỉm cười, cho việc đó chẳng quan trọng gì cả,
bằng lòng thả 13 tên thủy thủ. Nhưng viên công sứ Anh còn buộc phải
nghiêm trị viên thủy sư đã hạ cờ Anh, làm mất quốc thể Anh. Diệp cho như
vậy là quá lố, không thả thủy thủ nữa, không trả lời gì cả mà cũng không lo
phòng bị, coi vụ đó như bỏ qua.
Khi nghe tiếng súng nổ vang trời, có tin rằng quân Anh đổ bộ lên, ông
ta ngạc nhiên, hoảng hốt. Quân Anh đốt vài công sở của Trung Hoa rồi rút
lui về chiến hạm, vì chưa có lịnh của chính phủ, mà quân lại ít quá, có
chiếm được cũng không giữ nổi.
Nhân dân Quảng Châu tức giận, thấy quân Anh đi rồi, ùa ra phóng hỏa
đốt hêt các cơ sở, dinh thự của người Âu, thương quán Anh, Pháp, Mĩ đều
bị hủy hết. Công sứ Anh bèn gời thư về nước xin thêm binh bị để quyết
chiến. Đồng thời, Pháp đương đòi bồi thường vì một giáo sĩ Pháp bị giết ở
Quảng Tây, mà chưa được thỏa mãn, Vua Napoléon III thừa dịp đó để
dương oai ở Đông Á, liên minh với Anh, phái binh tới Hương Cảng. Ít lâu
sau, Mĩ và Nga cũng phái công sứ đến hội ở Hương Cảng, mong có dịp sẽ
