SỬ TRUNG QUỐC - Trang 389

Ward thành lập (được các thương nhân Thượng Hải giúp tài chánh) để bảo
vệ tài sản của Âu Mỹ, chống đối với Thái Bình thiên quốc được Thái Bình
ở chung quanh Thượng Hải, sau tử trận, một viên tướng Anh, C.G Gorden
lên thay, trong ba năm thắng lợi liên tiếp, lấy lại được 50 thị trấn cho Mãn
Thanh.
Năm 1864, quân Tăng Quốc Phiên chiếm được Nam Kinh. Hồng Tú Toàn
tự tử. Sau đó Tăng và Lý (Hồng Chương) mất hai năm mới quét hết được
Thái Bình thiên quốc. Thái Bình đã tung hoành được 15 năm qua 16 tình
chiếm được 600 thị trấn, rốt cuộc thất bại vì dở tổ chức, không biết cai trị,
năm vững miền đã chiếm, vì nội bộ lủng củng, nhất là vì đã thất nhân tâm,
muốn hủy bỏ hết truyền thông dân tộc.
Nhưng ảnh hưởng của Thái Bình rất lớn, làm cho người Hán có tinh thần
dân tộc trở lại, tin ở sức mạnh của mình. Chính cuộc chiến của Hồng Tú
Toàn là bước đầu đưa tới cuộc cách mạng Tân Hợi (1911) nửa thế kỷ sau,
cho dân tộc Trung Hoa một ý niệm về nam nữ bình quyền, về chế độ cộng
sản trước khi có cuôc cách mạng 1917 của Nga. Từ Tần Thủy Hoàng, bây
giờ mới lại có cuộc cách mạng thật sự (révolution) để thay đổi hẳn một chế
độ chớ không phải chỉ để thay đổi một triều đại. Vì vậy mà Tôn Văn, và cả
Mao Trạch Đông đều phục Hồng Tú Toàn, chê Tăng Quốc Phiên, Lý Hồng
Chương là tội nhân của dân tộc. Ngược lại cũng có người như Tưởng Giới
Thạch chê Hồng là gây rối, chà đạp truyền thống, làm suy nhược nhà
Thanh trong khi Thanh phải đương đầu với thực dân Tây phương, và khen
Tăng, Lý là sang suốt. Vương Nghi, tác giả Trung Quốc Cận đại sử, bào
còn phải nghiên cứu nhiều sử liệu lắm rồi mới có thể đưa ra một phán đoán
khách quan được, hiện nay những sử liệu đó chưa gom góp được đủ.
Có điều này đáng cho ta để ý: Trong tất cả các cuộc nổi dậy của nông dân
mà thất bại chỉ Thái Bình thiên quốc được chép thành một bộ truyện
chương hồi, như vậy đủ biết tình dân tộc Trung Hoa phục phong trào phản
Thanh đó ra sao.
- Loạn Niệm và Hồi Giáo
Khi Thái Bình chiếm được Nam Kinh rồi tiến lên phương Bắc thì đảng
Niệm cũng nổi lên ở phía tây Vận Hà, trong khoảng từ sông Hoàng Hà tới