Nguyễn Hiến Lê
Sử Trung Quốc
Chương 8 (8)
C. NHÀ THANH SỤP ĐỔ
1. Vận động Duy Tân và chính biến Mậu Tuất (1898)
Sau vụ Trung Nhật chiến tranh, thấy một nước lớn như Trung Quốc mà bị
một nước nhỏ xưa nay mình vẫn khinh khi là Nhật Bản đánh thua, kẻ sĩ có
kiến thức hoảng hốt, thức tỉnh, nhận rằng công cuộc tự cường hơn hai chục
năm không có kết quả gì cả, “thuyền vững, súng mạnh” không đủ để cứu
nước, phải cải cách từ gốc, thay đổi chế độ, như Wang Tae đã cảnh cáo thì
mới được. Nếu không canh tân chính trị, tổ chức lại điều đình, cải tạo
phung phí trong xã hội, tinh thần của quốc dân, nếu không bỏ lối khoa cử
cũ đi, tuyển quan lại theo một cách mới, thì khống sao chống lại được với
liệt cường. Do đó mà có cuộc vận động duy tân khắp trong nước.
Người đề xướng là Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu, đưa ra khẩu hiệu là
“toàn biến, tốc biến” (thay đổi triệt để và mau).
Khang sinh năm 1858 ở tỉnh Quảng Đông (huyện Nam Hải) miền tiếp xúc
nhiều với người Âu, có nhiều nhà cách mạng lớn mới. Gia đình ông mấy
đời nổi tiếng về cự học. Ông là con trưởng, người em thứ là Quảng Nhân
cũng làm cách mạng. Ông rất thông minh, thâm cựu học, đậu tiến sĩ, nhưng
rất chú y tới thời cuộc, đọc nhiều sách phương Tây do người Nhật dịch, mở
trường dạy học, thường họp bọn thanh niên, diễn thuyết về biến pháp. Ông
đã nhiều lần dâng thư lên triều đình Mãn Thanh xin biến pháp, nhưng thư
không tời tay vua.
Ngoài giờ dạy học ông trứ tác được nhiều; ba tác phẩm chính của ông là.
- Tân học ngụy kinh, nghiên cứu về các kinh của Khổng học mà ông cho
là ngụy tạo dưới đời Vương Mãng (nhà Tần đời Hán). Trong cuốn đó ông
vạch ra những chỗ không đáng tin và bảo cái bọc đó không thực là của
Khổng Tử.
- Khổng Tử cải chế khảo, nghiên cứu về cuộc cải cách chế độ phong kiến
của Khổng Tử.
