Nguyễn Hiến Lê
Sử Trung Quốc
Chương 8 (9)
4. Thanh dự bị lập hiến mà không thực tâm
Sau hòa ước nhục nhã Tân Sửu (1901, Từ Hi bị dân chúng vạch tội, muốn
mua chuộc lại lòng dân, mới chỉnh sửa đổi chính sách, bao nhiêu sắc lịnh
biến pháp của Quang Tự mà năm 1898, bà hủy bỏ thì bây giờ thực hiện hết,
lại lập nhiều cơ quan mới như hội nghị chính vụ xứ, thượng bộ, học bộ,
luyên tân quân, chấn hưng công, thương.
Khanh Hữu Vi ghét Từ Hi nhưng vẫn chưa oán người Thanh, lập Đảng Bảo
Hoàng, hi vọng ở Quang Tự, nhưng tư tưởng ông hơi thay đổi, đòi quân
chủ lập hiến; Lương Khải Siêu theo Khang xuất bản tờ Tân Dân tùng báo
để cổ súy lập hiến đối lập với tờ báo Dân báo của Đảng Cách mạng lúc ấy.
Năm 1905, dân Trung Hoa thấy Nhật theo Quân chủ lập hiến mà mạnh,
thắng được Nga theo Quân chủ chuyên chế, nên càng tin ở chế độ lập hiến,
và đòi Thanh đình phải lập hiến, chứ chỉ sửa đổi chính sách (Thanh đình
gọi là tên chính: Chính sách mới) chỉ duy tân thì không đủ. Ngay một số
đại thần Hán trung với thanh như Trương Chi Động, Viên Thế Khải cũng
chủ trương lập hiến. Phong trào lập hiến sôi nổi trong nước, Từ Hi bất đắc
dĩ phải phái năm đại thần đi Nhật, Anh, Đức để khảo sát chế độ lập hiến
của ba quốc gia đó.
Năm sau họ trở về đều chủ trương lập hiến. Từ Hi xuống dụ:
“Trước hết cải cách quan chế rồi đến chính trị, khiến sĩ dân hiểu rõ quốc
chính để dự bị cơ sở cho việc lập hiến, vài năm sau, xét lại tình hình, xem
tiến bộ mau chóng mà định kì hạn xa gần.”
Rồi họ sửa đổi quan chế : Đặt ra Tư chính viện ở kinh sư, Tư nghị cuộc ở
các tỉnh để làm cở sở cho Quốc hội và Tỉnh nghị hội, lập thẩm kê viện,
thẩm phán sảnh, ban bố Hình luật mới…, nhưng một số biện pháp không
thực hành được, có danh mà không thực.
Họ lại hạ chiếu lập một nội các mới bề ngoài có vẻ tiến bộ mà sự thực chỉ
là để phá nguyên tắc Mãn và Hán ngang nhau, vì trong số 12 thượng thư
