Nguyễn Hiến Lê
Sử Trung Quốc
Phần IV
THỜI DÂN CHỦ
( Đúng lý , tôi phải gọi phần này là Thời Đảng Trị ( chuyên chính) vì ngày
nay ở Trung Hoa cũng như ở khắp các nước khác tự xưng là Dân Chủ, dân
không thực sự làm chủ; họ chỉ bầu lên một cách tự do hay bị bắt buộc một
đảng và chính đảng đó mới trị dân, nhiều khi ngược hẳn nguyện vọng của
dân.
Danh từ dân chủ sai, nhưng nó thông dụng quá rồi, khó bỏ được.
Đời Tống cũng đã có hai đảng tân và cựu thay nhau lên cầm quyền, nhưng
vẫn là theo sự chỉ định của nhà vua, chưa thật là Đảng trị hay đảng Quốc
Dân và đảng Cộng Sản ngày nay )
LỜI NÓI ĐẦU
Thế kỷ XVIII Âu Châu cho Trung Hoa là nước văn minh nhất thế giới, thế
kỷ sau họ gọi Trung Hoa là con sư tử ngủ, chính Napoléon cũng bảo "Khi
Trung Hoa cựa mình thức dậy thì thế giới sẽ rung động" ( Quand la Chine s
éveillera , le monde tremblera). Qua đầu thế kỷ chúng ta, Trung Hoa đã
thức dậy; từ cách mạng 1911 tới nay mới được bảy chục năm thời gian này
còn ngắn quá trong lịch sử loài người thế giới chưa rung động nhưng cũng
đã ngạc nhiên và ngài ngại.
Khi ngủ thì họ ngủ cả ngàn năm mà khi thức dậy thì họ tiến rất mau: từ một
nước quân chủ chuyên chế, mới đầu họ chỉ muốn tiến thành một nước quân
chủ lập hiến; ý đó chưa kịp thực hiện thì họ đã nhảy một bước nữa, thành
một nước Cộng Hòa Dân Chủ, đồng thời lại có một phe muốn thành lập
một nước Cộng sản; trong khoảng hai chục năm hai phe tranh giành nhau
và tới 1949 thì phe Cộng sản thắng. Như vậy là chỉ trong bốn chục năm ,
Trung Hoa , về chính trị, đã " mới " nếu không muốn gọi là " tiến " hơn
Anh, Pháp, Đức, Ý , Mỹ , Nhật... Tôi nói về " chính trị ", vì về kinh tế , kỹ
nghệ, văn hóa... họ vẫn còn lẹt đẹt.
Hiện nay họ nhận thấy nhược điểm đó, nên đã có ý chuyển hướng, không ai
