Nguyễn Hiến Lê
Sử Trung Quốc
Chương 1- 4
C - CÁCH MẠNG VĂN HOÁ
1-Vai trò của giới trí thức mới.
Từ đời Hán đến vụ Thái Bình Thiên Quốc đời Thanh, Trung Hoa chỉ có
những vụ nông dân nổi loạn, mà có rất nhiều. Trong hai phần trên tôi chỉ kể
những vụ thành công thôi, mà cứ một vụ thành công thì có không biết bao
nhiêu vụ thất bại.
Nông dân đói quá, bị ức hiếp quá, nổi lên cướp bóc, giết quan lại. Một
người trong giới họ, cũng ít học như họ, nhưng can đảm hơn, mưu mô hơn ,
được cảm tình của họ, qui tụ họ, làm thủ lãnh, lợi dụng lòng mê tín của họ,
gây được một phong trào ; phong trào lớn lên rất mau, tớI khi quân lính của
triều đình cũng đứng về phe họ nữa thì triều đình thế nào cũng bị lật đổ, và
mới đầu là giặc , sau họ thành vua.
Làm vua , họ vẫn giữ chế độ cũ, tổ chức xã hội cũ, chỉ thay triều đại thôi .
Hình như không có một kẻ sĩ nào cầm những phong trào đó cả, có một số
giúp với tư cách quân sư hay tướng quân, và những người đó, khi thành
công , cũng làm quan cho triều đại mới y như các quan thời trước, không hề
có ý thức cải tạo xã hội.
Những cuộc nỗi loạn đó từ thời Chu, vẫn gọi là cách mạng, tức đổi mệnh
vua ( vua chịu mệnh trời ) , đổi triều vua. Từ khi tiếp xúc với phương tây,
người Trung Hoa dùng danh từ cách mạng để dịch chữ révoluction và có
nghĩa là một sự thay đổi rất lớn lao về chế độ, có khi thay đổi triệt để, phá
hết những tổ chức cũ , người ta cho là xấu xa mà dựng lên những tổ chức
mới. Hiểu theo nghĩa đó thì từ khi có tin sử tới đầu đời Thanh, Trung Hoa
chỉ có mỗi một cuộc cách mạng của Tần Thủy Hoàng; từ chế độ phong kiến
qua chế độ quân chủ chuyên chế, thống nhất về mọi phương diện: đất đai,
chính trị, kinh tế , văn hóa . ( Nhà Chu chỉ cải thiện chế độ phong kiến của
nhà Thương, chứ không có sự thay đổi gì quan trọng )
Vụ Thái Bình Thiên Quốc cũng là một cuộc cách mạng vì Hồng Tú Toàn
