SỬ TRUNG QUỐC - Trang 460

Anh ngữ, Nhật ngữ, có thể biết qua loa vài ngoại ngữ khác nữa.
Ở trên tôi xét chung cách mạng Trung Hoa và cách mạng phương Tây khác
các cuộc nông dân nổi loạn ra sao. Dưới đây tôi sẽ vạch một nét đặc biệt
của cách mạng Trung Hoa từ 1911 đến 1949.
Trể nhất là từ đời Tống ( có người nói là ngay từ đời Hán ) học sinh Trung
Học đã họp nhau để trình quốc sách lên triều đình, vạch mặt một số quan
tham nhũng. Họ là kẻ sĩ , có bổn phận góp ý hoặc kiểm sát nhà cầm quyền
trong những thời suy bại. Trung Hoa có câu : “ Quốc gia hưng vong, thất
phu hữu trách " . Thất phu còn vậy, huống hồ là kẻ sĩ.
Tới đầu thế kỷ XX, vì Trung Hoa phải bỏ hẳn chế độ cũ mà nhóm Cổ Học
Khang Lương chê là lỗI thời , để theo chế độ mới của phương Tây, nên cờ
cách mạng chuyển qua tay những thanh niên có tân học, tức các sinh viên
đại học trong nước và du học ở ngoại quốc về. Họ dạy học , họ giới thiệu
văn minh phương Tây diễn thuyết , viết báo, viết văn. Chẳng những họ phát
động , mà còn chỉ huy phong trào nữa. Họ cảnh tỉnh đồng bào , thúc đẩy
đồng bào , hướng dẫn đồng bào, mà đồng bào lạI rất ít học; có thể tớI 95%
không biết đọc, biết viết họ phảI dùng một thứ chữ dể đọc, một ngôn ngữ
dẽ học để truyền bá tư tưởng cho rộng.
Tóm lại là các giáo sư , các văn nhân, các sinh viên có một vai trò rất quan
trọng. Song song với cuộc cách mạng chính trị, phải gây một cuộc cách
mạng , văn học, văn hóa. Có lúc cách mạng văn hóa thúc đẩy cách mạng
chính trị; có lúc cách mạng chính trị thúc đẩy ngược lại cách mạng văn hóa.
Mới đầu người ta chuyên đả đảo văn hóa cổ, để làm một cuộc cách mạng
của giới trí thức và tiểu tư sản, cách mạng này chưa thành công thì ở Nga
đã có cuộc cách mạng vô sản và một số người cho cách mạng tiểu tư sản
còn lạc hậu , mà chuyển hướng qua Nga. Con " sư tử Trung Hoa " ngủ thì
say thật , nhưng khi thức dậy thì chồm lên cũng dữ . Người ta muốn bỏ giai
đoạn tư bản đi, từ phong kiến nhảy vọt tới Cộng sản . Đó là điểm đặc biệt
của cách mạng Trung Hoa: Cách mạng chính trị song song với cách mạng
văn hóa, mà trong cách mạng chính trị thì cách mạng tiểu tư sản cũng song
song với cách mạng vô sản .