SỬ TRUNG QUỐC - Trang 459

tuy vẫn giữ đế chế nhưng đã muốn thay đổi xã hội và văn hóa : Chia đất
cho nông dân làm tập thể, gặt lúa rồi phân phối cho từng bộ, như xã hội chủ
nghĩa ngày nay, cho phụ nữ hoàn toàn bình đẳng với đàn ông, được học
hành , thi cử và làm quan, bỏ Nho Giáo mà thay bằng Kí Tô Giáo .
Hồng Tú Toàn thất bại. Trên nửa thế kỷ sau lại có cuộc cách mạng Tân Hợi
của Tôn Văn .
Những cuộc cách mạng theo nghĩa mới này ở phương Tây , cũng như
phương Đông , thời Cổ cũng như thời Kim gần như luôn luôn được một số
triết gia Văn nhân mở đường , như bọn Pháp gia ( Thương Ưởng, Hàn Phi
…) thời Chiến Quốc , bọn triết gia thế kỷ XVIII ở Pháp ( Montesquieu,
Voltaire, Diderot, Rousseau ) bọn Marx, Hegel (Đức với bọn tiểu thuyết gia
thế kỷ XIX ( Gogol Léon Tolstoï , Dostoievski, Tchekhov …) ở Nga;
Ở Trung Hoa, Thái Bình Thiên Quốc , không được người mở đường , có
thể vì đó mà thất bạI chăng? Nhưng cách mạng tân HợI thì được nhóm
Khang Lương, Lâm Thư, Nghiêm Phục ….mở đường cho từ một hai chục
năm cuốI thế kỷ XIX.
Bọn mở đường boa giờ cũng ở trong giới trung lưu ( bourgeoisie) , vì họ
được học như giớI thượng lưu cầm quyền, mà được rảnh rang để suy tư hơn
bọn cầm quyền; họ tiến bộ hơn bọn cầm quyền nữa, kẻ cầm quyền boa giờ
cũng thủ cựu vì quyền lợI, vì tự ái , vì ngại thay đổi; còn bọn bình dân ,
nhất là thời xưa thì vô học, chỉ lo yên ổn làm ăn , vợ con khỏi đói rách,
không thể lập một học thuyết được.
Đó là xét về hạng người mở đường cho cách mạng. Ngay nhà làm cách
mạng cũng phải là người có học. Tôi chắc tần Thủy Hoàng có học hơn Lưu
Bang nhiều, ông ta đọc hàn Phi thích tới nỗi phải làm sao gặp được Hàn Phi
thì mới mãn nguyện. Hồng Tú Toàn thì tú tài mấy lần rớt, nhưng rớt chưa
chắc đã dốt, nhất là trong các kỳ thi dùng văn tám vế hồi xưa ;
mà ông ta biết làm thơ, vậy cũng là người có học nữa, không như bọn thủ
lãnh của cuộc nổi loạn thời trước. Còn Tôn Văn thì ai cũng phải nhận là về
cổ học, không sâu sắc nhưng ít nhất cũng hiểu tứ thư, ngũ kinh ( ông
thưòng dẫn lời Mạnh Tử ) mà về dân tộc thì ông là người tiến bộ sớm nhất
thời, ông có bằng bác sĩ , đi khắp Đông Á và tây Âu, qua cả Mỹ , thông