SỬ TRUNG QUỐC - Trang 462

nhiều nước: Nhật, Mỹ, Tân Gia Ba, nên nhãn quan rộng, kinh nghiệm
nhiều, hiểu tình hình thế giới, đọc nhiều sách của Rousseau, Moutesquieu ,
do Nhật dịch, nhờ vậy mà có óc mới.
Ông tập đại thành những cái hay của thơ truyền thống, có bài tả nỗi khổ của
dân như Đỗ Phủ, có bài chép thời sự như Bạch Cư Dị, có bài ái quốc nồng
nhiệt , ý chí hào hùng như Lục Du ; mà lại có nhiều ý cảnh mới như khi
ông làm lãnh sự ở Mỹ, Anh, Tân Gia Ba. Ông vẫn dùng thể cổ, nhưng có
một số bài dùng hình thức mới, phá cả mọi cách luật, như những bài quân
ca, nhi đồng ca, mỗi câu chỉ có ba chữ, đặc biệt là ông dám dùng thể văn
xuôi để làm thơ không theo luật bằng trắc, có câu dài tới trên hai chục chữ,
có bài dài hơn 2000 câu khiến Lương Khải Siêu phải kính phục ( bài Ngọa
Phật, Phật nằm ở Tích Lan )
Nhiều bài nội dung và hình thức đều mới đó như bài Bi Bình Nhưỡng, Ai
Lữ Thuận, Khốc Uy Hải.... thật hùng hồn, lâm ly, được cả phái cựu tán
thưởng; có người khen ông là
" thiên niên tuyệt bút " ," tiền vô cổ nhân". Thi sĩ Tản Đà của mình rất phục
ông.
Trong giai đoạn này phải kể thêm công của hai dịch giả: Lâm Thư và
Nghiêm Phục.
Chúng ta phải phục dân tộc Trung Hoa là hiếu học và có những người tận
tụy suốt đời cho văn hóa. Đời Đường Huyền Trang và Nghĩa Tĩnh đã qua
tận Ân Độ học đạo, đem về 657 bộ kinh Phật rồi dịch hết, làm giàu cho tư
tưởng và ngôn ngữ họ rất nhiều. Cuối đời Thanh, tiếp xúc với văn hóa
phương Tây, họ lại gây một phong trào dịch thuật bồng bột như vậy.
Mời đầu, vào khoảng năm 1840. Thanh triều dùng một số người dịch sách
phương Tây, sau họ mở trường dạy ngoại ngữ ( Quảng phương ngôn quán )
gởi sinh viên qua Âu Mỹ học, và tới 1895 , họ đã có một số sách dịch,
nhiều nhất là về khoa học ( thực dụng và thuần túy); 70% , rồi tới Sử, Địa,
Xã hội: 20% Sách Anh được dịch trước hết, sau mới tới sách Nhật, Đức,
Pháp (1)
Nhưng những sách đó để cho nhà cầm quyền hiểu phương Tây không có
mục đích khai hóa quốc dân không được truyền bá rộng. Công việc này gần