SỬ TRUNG QUỐC - Trang 110

giáp cốt thời đó, người ta đã thấy hai hình (sau này là chữ) biểu tượng âm
và dương (coi ở trên). Mới đầu âm biểu tượng chỗ tối, không có ánh mật
trời, dương biểu hiện chỗ có ánh mặt trời, rồi sau âm có nghĩa là đêm, lạnh,
giống cái, yếu, suy, tiểu nhân..., dương có nghĩa là ngày, ấm, giống đực,
mạnh, thịnh, quân tử... âm, dương thành ra hai trạng thái trái nhau của một
sự vật, hai mặt của một vấn đề..., trong vũ trụ cái gì cũng có âm dương.
Quan niệm đó đặc biệt của Trung Hoa, áp dụng vào mọi ngành học được;
quan niệm négatif, posotif của phương Tây không tiện bằng, bao quát bằng,
đủ ý nghĩa bằng, và người Âu đành phải phiên là Yin, Yang.
Âm dương bao trùm cả không gian (như phía nam phía bắc), thời gian (như
ngày, đêm), thời tiết (như đông, hè, mưa, nắng); không vật gì hữu hình hay
vô hình trong vũ trụ mà không có âm dương: giống cái, giống đực, rỗng
đặc, suy thịnh, thăng giáng, thiện ác, quân tử, tiểu nhân... đều là âm dương
cả. Âm dương không phải chỉ là 2 cái khí hai 2 nguyên lí, không phải chỉ là
những năng lực, khía cạnh, những đặc tính... mà là tất cả những cái đó.
Âm dương tuy trái nhau, như đen với trắng, tuy đối lập nhau, nhưng lại ôm
lấy nhau, xoắn lấy nhau như hình bên trên.
Lại thêm: trong âm có dương, trong dương có âm; chỗ hình đen phình ra có
một điểm trắng, chỗ hình trắng phồng ra có một điểm đen; chỗ hình đen
phồng ra là chỗ hình trắng thót lại; ngược lại, chỗ hình đen thót lại là chỗ
hình trắng phồng ra. Như vậy để diễn hai cái ý: âm thịnh lần thì dương suy
lần, mà dương thịnh dần thì âm suy lần; và khi âm cực thịnh đã có một
mầm dương (điểm trắng) xuất hiện rồi, khi dương cực thịnh đã có một mầm
âm (điểm đen) xuất hiện rồi.
Dịch học phái, mà tôi sẽ xét ở sau< dùng quan niệm âm dương để dựng nên
một môn bói, sau sách bói đó thành một sách triết.
Ở đây tôi hãy xét về thuyết ngũ hành của Trâu Diễn đã. Người ta gọi Trâu
Diễn là âm dương gia, sự thực ông không bàn về âm dương mà chỉ bàn về
ngũ hành. Ông sinh sau Mạnh Tử, ở Sơn Đông, không để lại tác phẩm. Nhờ
những bộ Sử Kí của Tư Mã Thiên và Lã Thị Xuân Thu mà ta biết đại lược
rằng ông có một vũ trị quan khá đặc biệt: đạo trời và đạo người liên hệ mật
thiết với nhau. Vũ trụ có âm dương và ngũ hành, tức kim, mộc, thủy, hỏa,