SỬ TRUNG QUỐC - Trang 149

thuộc lòng rồi chép lại sau khi hủy lệnh hiệp thư, thì thấy có nhiều cái khác
nhau rất xa. Có thể là do người học thuộc lòng (bản kim văn) đã nhớ sai,
nhưng cũng có thể là do người viết bản cổ văn đã tự ý sửa đổi, mà sửa đổi
với mục đích gì?
Thế là các học giả đua nhau nghiên cứu các từ cổ tìm hiểu ý nghĩa rồi rán
hiệu đính. Hình như Vương Mãng cũng làm công việc nghiên cứu đó và
dụng tâm chú giải theo ý ông cho hợp với đường lối biến pháp của ông.
Phong trào “huấn hỗ học” đó kéo dài suốt đời Hậu Hán và cả trong các đời
sau nữa: cứ thời nào người ta muốn phục cổ (trở về chính sách thời cổ) thì
nó lại bùng lên, thời nào người ta muốn canh tân thì nó lại xẹp xuống. Đó là
một điểm đặc biệt trong học thuật Trung Hoa. Cũng vì Hậu Hán chú trọng
vào cái học huấn hỗ, nên không có một tư tưởng gia nào đáng kể.

b. Lão giáo - Đạo giáo
Lão giáo được đời Tần và các vua đầu đời Hán rất tin: Cao Tổ, Võ đế tin
mà không dùng chính sách vô vi trong chính trị. Văn đế và Cảnh đế thì vừa
tin vừa noi theo chính sách vô vi ít can thiệp vâo đời sống dân, cho dân
được tự do kinh doanh.
Nhưng suốt đời Hán, không có một học giả nào nghiên cứu Lão - Trang,
cho nên Lão giáo được trọng mà thực sự là suy.
Nguyên nhân là sau một hai thế kỉ loạn lạc, lầm than, con người dễ tin dị
đoan, âm dương học và pha lẫn Nho học (Đổng Trọng Thư như trên chúng
ta đã thấy) cả với Lão học nữa.
Trong Đạo đức kinh có những câu: “Chết mà không mất là thọ”, “Cái đạo
gốc sâu rễ bền, sống lâu mà trông xa mãi mãi” dễ làm cho dân chúng hiểu
lầm, tin rằng có phép trường sinh; lại thêm có truyền thuyết Lão Tử sống
trăm rưỡi năm, nên người ta càng tin có một bí quyết trường sinh mà Lão
Tử không truyền lại.
Một số người rán tìm bí quyết đó, nghĩ ra những cách điều hòa âm dương,
lấy trộm cái huyền vi của trời đất như cách luyện đan bằng chu sa, thần sa
(cinabre: sulfure de mercure) để uống; cách luyện “tinh, khí, thần” bằng
trầm tư, bằng phép điều khiển hơi thở, nín thở (ít nhất phải nín thở được 12