SỬ TRUNG QUỐC - Trang 148

làm rõ thuyết “Thiên nhân tương ứng”: trời đất và người cùng loại và tương
ứng với nhau, ví dụ người có 360 đốt xương, hợp với con số của trời (số
ngày trong một năm), có bắp thịt, thân thể dày dặn như đất, có mắt như mặt
trời mặt trăng, có tứ chi như năm có bốn mùa, có ngũ tạng như vũ trụ có
ngũ hành. Tư cách ông cao nhưng lí luận ông thô thiển, kém Vương Sung.
Vương Sung sống ở đầu kỉ nguyên Tây lịch, làm một chức quan nhỏ rồi về
dạy học, viết cuốn Luận hành chỉ phương pháp nghị luận. Ông có tinh thần
khoa học, có thể chịu ảnh hưởng của Tuân Tử, chỉ trích nhiều ý kiến đương
thời, những lối giải thích sai lầm về đạo Khổng, nhất là những điều mê tín
rất thịnh hành đời Hán. Như Lão Tử, ông cho vũ trụ là Vô ý chí, vô vi, cứ
tự nhiên sinh hóa. Ông không nhận rằng linh hồn bất tử, chính ông nói câu
“con người trong vũ trụ cũng như con rận trong quần” mà sau này Nguyễn
Tịch đời Ngụy lập lại. Ông phản đối thuyết tai dị, thuyết “thiên nhân tương
ứng” của Đổng Trọng Thư.
Ông không trọng cổ khinh kim, mà đề cao sự thực nghiệm. Trong bộ Luận
hành (cán cân - tức như tiêu chuẩn - để nghị luận), mỗi khi lập luận, ông
đều lấy sự thực tế để chứng minh. Ông rất chê thiên “Minh quỉ” của Mặc
Tử, cho rằng những dẫn chứng của Mặc Tử vô giá trị; quỉ thần vốn không
có. Ông là nhà tư tưởng sâu sắc nhất đời Hán.
Triết lí của ông có thể đưa tới tư tưởng và phong trào duy lí (rationaliste) ở
châu Âu cuối thời Trung cổ, nhưng giới cầm quyền Trung Hoa thấy nó có
hại cho quyền uy của họ, cho sự trị dân, nên triều đình không dùng ông.
Xét chung thì đời Tiền Hán, các học giả có công phát minh những vi ngôn
đại nghĩa trong kinh thư của Khổng giáo; qua đời Hậu Hán, người ta chú
trọng vào cái học “huấn hỗ”, tức giải thích những chỗ khác nhau trong cổ
văn và kim văn.
Sở dĩ có phong trào đó là do đời Cảnh đế, người ta tìm thấy trong vách nhà
Khổng Tử một số kinh, thư của đạo Nho viết bằng thứ chữ đời Hán gọi là
cổ văn, mà Lí Tư đã bỏ, thay bằng thứ chữ mới đời Tần, giản dị hơn, gọi là
kim văn. Những sách đó chắc là chép trên lụa (thời Cảnh đế chưa có giấy),
và có lẽ giấu vào trong tường từ khi có lệnh hiệp thư. Có điều đáng kể là so
sánh những sách đó với những sách gọi là kim văn do một số người học