SỬ TRUNG QUỐC - Trang 170

cuộc các bộ lạc đứng về cả phe Thạch Lặc, và năm 329, Thạch Lặc tiếm
ngôi, xưng đế, lập nên nhà Hậu Triệu.
Nhưng ông ta chỉ giỏi đánh giặc mà không biết cai trị lại vô học, ghét
người Trung Hoa, không chịu dùng họ làm cố vấn, nên sau bị Tiền Yên
(giống Tiên Ti) và Tiền Tần diệt rồi chia đất.
Tiền Tần thuộc giống Tây Tạng. Người Tây Tạng vốn không có tổ chức bộ
lạc như Hung Nô. Khi có chiến tranh, dân cử người nào giỏi cầm quân nhất
làm thủ lãnh, hết chiến tranh, thủ lãnh không cần dùng nữa lại trở xuống
dân thường. Nhưng họ theo các đạo quân Hung Nô, bắt chước Hung Nô lập
được nhiều đạo quân riêng, quân lính chỉ phải theo lệnh của tướng chứ
không thuộc quyền tù trưởng (vì họ không có tù trưởng). Vua Tiền Tần là
Phù Kiên tức là đại nguyên soái của cả nước, lập được nhiều đạo kị binh,
lại bắt chước Trung Hoa lập thêm một đạo bộ binh, đa số gồm người Trung
Hoa. Đạo bộ binh đó giúp họ nhiều trong các trận trên đồng bằng Hoa Bắc,
cả trong khi vây, hạ đồn địch nữa. Binh lực của Phù Kiên mạnh nhất đương
thời, làm chủ cả phương Bắc, kiểm soát được đường Tân Cương, diệt Tiền
Yên, làm chủ cả hai kinh đô Tràng An, Lạc Dương.
Được giáo hóa theo Trung Hoa, Phù Kiên được nhiều kẻ sĩ Trung Hoa giúp
sức, làm quan ở triều đình ông; ông một mặt che chở đạo Phật, một mặt
dùng mọi cách truyền bá văn minh Trung Hoa trong nước.
Binh lực của ông mạnh hơn, đông hơn binh lực Đông Tấn ở Nam. Một lần
binh Đông Tấn đã tiến lên đánh phương Bắc (năm 354), đại bại. Ông lại
làm chủ những cánh đồng phì nhiêu nhất ở Hoa Bắc, kiểm soát được những
đường thương mãi. Nhưng ông hấp tấp quá, không để cho dân ông nghỉ
ngơi sau nhiều nam chiến tranh, không đợi cho kinh tế vươn lên, các bộ lạc
được tổ chức, đoàn kết trong chế độ mới của ông, mà muốn chiếm ngay
phương Nam.
Năm 383, ông cầm đầu một đạo quân rất đông, gần một triệu người, nam
tiến. Mới đầu, mọi sự hoàn hảo. Nhưng khi xuống đến miền sông Dương
Tử, kị binh của ông, phần đông gốc miền núi không quen với khí hậu miền
Nam, nhất là những cánh đồng lầy, kinh rạch chằng chịt (bộ binh của ông
lúc đó còn ít), đâm nản lòng. Quân đông quá, tiếp tế lương thực rất khó