SỬ TRUNG QUỐC - Trang 192

kinh nối Hoàng Hà với sông Dương Tử, như vậy khỏi sợ sóng gió mà lại
được biết dân tình nhiều nơi, coi được nhiều cảnh đẹp.
Ông đồng ý và tức tốc ra lệnh đào kinh. Ông bắt tất cả những người đàn
ông nào từ 15 tuổi trở lên còn sức lao động thì phải đi đào kinh hết, hễ trốn
thì bị trừng trị nặng. Có sách chép rằng số người làm xâu lên tới 3,6 triệu;
ấy là chưa kể cứ mỗi tổ 5 gia đình phải chỉ định một người già hoặc một em
trai nhỏ, một người đàn bà để đem cơm nước cho phu đào kinh. Bọn này
mang xẻng, cuốc, đồ dùng đi thành hàng, dài tới mấy ngàn dặm. Bọn người
bổ sung tới không ngớt, nhiều như “đàn ong, đàn kiến”. Phải dùng 5.000
lính đốc thúc họ làm. Nhiều người chết vì đuối sức.
Từ thế kỉ thứ III, dân mỗi miền đã đào những khúc kinh nhỏ nối vài sông
rạch để dễ giao thông từ Bắc xuống Nam. Nhưng tới đời Dạng đế thì mới
thực hiện một cách đại qui mô: trong mấy năm đào gấp ba khúc kinh dài
nối liền những khúc nhỏ có từ trước đó. Các đời sau tu bổ, nối dài thêm, và
đến đời Nguyên mới thực hoàn thành: kinh dài trên ngàn cây số nối Thiên
Tân với Hàng Châu, là công trình vĩ đại thứ nhì của Trung Hoa sau Vạn lí
trường thành, lợi hơn đường xe lửa thời nay nhiều, vì thuyền lớn nhỏ qua
lại suốt ngày đêm, chở hàng hóa mà không tốn kém bao nhiêu, lại dùng làm
chỗ ở cho hàng triệu người được, ấy là chưa kể cái lợi về canh nông, làm
cho đất đai hai bên bờ tươi tốt, làng xóm đông đúc. Chỉ đáng trách là Dạng
đế làm gấp quá, bất dân hi sinh đến kiệt lực, và khi đào xong, dân hai bên
bờ lại phải điêu đứng về việc tiếp rước đoàn 50 chiếc long thuyền rất lớn
mà chính họ phải góp tiền nhau đóng.
Chiếc ngự thuyền của ông cao bốn tầng, dài 200 trượng (theo Lư Chấn Vũ -
Tsui Chi dịch là 200 pieds, mỗi pied khoảng 3,3 tấc ngày nay), có nội điện,
một cái cung nhỏ, và hai phòng rộng mênh mông, một ở bên đông, một ở
bên tây, trang sức toán bằng châu ngọc. Hoàng hậu có một chiếc thuyền
riêng, phía sau là thuyền cho các phi tần, vương công, công chúa, đại thần,
cả nhà sư và ni cô nữa... Đoàn thuyền đó dài tới 200 dặm, chắc chỉ có đoàn
thuyền của Cléopâtre trên sông Nil mới sánh nổi.
Nhưng cảnh dưới đây thì Cléopâtre cũng không tưởng tượng được! Hàng
ngàn hàng vạn người đàn ông bận đồ tơ lụa kéo đoàn thuyền đó để tiếp sức