SỬ TRUNG QUỐC - Trang 214

người, nhiều nhất là vạ người. Vua thì xa xỉ (Hiến tôn cũng giống Huyền
tôn), quan lại thì bất lực, tham nhũng, nội chiến rồi ngoại xâm, hết ngoại
xâm thì bị ngoại nhân ức hiếp bóc lột, triều đình còn bóc lột mạnh hơn
ngoại nhân nhiều, vì kho tàng nhà nước trống rỗng, phải tăng thuế liên
miên, giá gạo tăng vọt lên nhất là những năm bị hạn, lụt, giặc giã: đời Thái
tôn chỉ có 3 tiền một đấu, đời Huyền tôn 10 tiền, đời Đại tôn 1.400 tiền, đời
Hi tôn 3.000 tiền.
Triều đình tăng thuế nhưng dân nghèo quá không thâu được phải xoay cách
khác: Cướp tài sản của các ngoại nhân (người Hồ) làm giàu nhờ buôn bán.
Bọn thương nhân đó hay tin đem gởi một số lớn của cải vào các chùa chiền,
giáo đường. Muốn cướp những tài sản đó, Võ Tôn, năm 843 cấm tất cả các
tôn giáo đã được truyền vào Trung Quốc (coi mục sau), kể cả Phật giáo lúc
đó đã thành quốc giáo. Các tu sĩ phải hoàn tục hết, ăn mặc như người Trung
Hoa, đãi ngộ như người Trung Hoa và chịu pháp luật của triều đình. Hàng
ngàn chùa bị đóng cửa, các tượng Phật phải nộp cho triều đình để đúc tiền.
Đất cát, tiền bạc của nhà chùa bị tịch thu hết, mà số đó rất lớn vì các đại
thương gia, đại điền chủ đã đem gởi vào chùa để khỏi chịu thuế. Phật mà
giàu quá thì cũng bị nạn, huống hồ là thường nhân. Chỉ có những điện của
Đạo giáo là được yên vì giới sĩ tộc có thế lực ở triều đình và trong nước hầu
hết theo đạo đó và đạo Khổng. Đến đời sau, Tuyên tôn, lệnh cấm tôn giáo
đó hủy bỏ, có thể vì Tuyên tôn mộ đạo mà cũng có thể vì chùa chiền và
giáo đường đã rỗng không rồi.
Năm 874, vua Hi tôn thấy dân khổ quá, nổi loạn ở khắp nơi, xuống chiếu tự
kể tội mình với quốc dân: tội gây binh đao, bắt lính khắp nơi, bắt dân chở
lương hàng ngàn dặm, đánh thuế xe, thuế ngựa, bắt dân làm xâu, phải bỏ
hoang ruộng đất... Ông còn tự nhận là có tội giết chóc vơ vét dẫn đến nỗi
dân phải tha hương cầu thực, chết đường chết chợ... Nhưng trễ quá, loạn đã
nổi lên khắp nơi rồi.
Loạn Hoàng Sào.
Mới đầu, năm 860, nổi ở Chiết Giang, đông tới 3 vạn, chỉ vì đói. Triều đình
phải ba lộ quân, toàn là lính Hồi Hột, Thổ Phồn (không dùng lính Hán) đi
tiễu trừ, bao vây một thành; nông dân trong thành, già trẻ trai gái đều chống