Quyền sau bị một hàng tướng của Hoàng Sào, cũng làm tiết độ sứ, tên là
Chu Ôn dẹp. Vua đổi tên của Ôn là Toàn Trung.
Nhà Đường chấm dứt
Nhưng Toàn Trung mà lại không trung. Ít năm sau nhà Đường mất chính vì
tay hắn. Sự việc xảy ra rất rất rối, mỗi sách tóm tắt một khác, chúng ta chỉ
cần biết rằng Tràng An không yên, vua Chiêu tôn phải bỏ cung điện, lại
Phượng Tường (Thiểm Tây) nương nhờ tiết độ sứ Lí Mậu Trinh. Toàn
Trung đem binh tới vây, Mậu Trinh và Toàn Trung hòa giải với nhau rồi
đưa vua trở về Tràng An. Tới kinh đô, Toàn Trung giết hết hoạn quan, được
phong là Lương vương. Chẳng bao lâu hắn sai bộ hạ ám sát vua, đưa Ai đế
lên, tự phong làm tướng quốc, rồi ép Ai đế nhường ngôi cho mình. Năm đó
(907) nhà Đường chấm dứt, Toàn Trung thành vua Thái tổ nhà Hậu Lương.
Nhà Đường mất vì chính sách dùng tiết độ sứ, làm cho ngoài mạnh hơn
trong, cán nậng hơn gáo; và cũng vì quá tin ngoại nhân, quên bài học của
Tào Tháo (Tháo dùng quân Hồ để dẹp loạn trong nước rồi cho họ định cư ở
phía Bắc, sau trị họ không nổi) nhờ các rợ Đột Quyết, Hồi Hột dẹp loạn để
bảo vệ ngai vàng cho mình. Ngai vàng tạm giữ thêm được 100 năm nhưng
nước nghèo, dân khổ, còn các rợ thì cậy công, hống hách với dân, chưa thời
nào Trung Hoa suy nhược vua quan bị dân ghét và khinh như cuối đời
Đường. Tổ tiên anh dũng thế, mà cháu chắt mươi đời sau sao tồi tệ thế!
Rợ Ngũ Hồ cuối đời Hán xâm nhập lần lần vào Trung Quốc, tới thời Nam
Bắc triều làm chủ giang san, cuối đời Đường tuy không chiếm hẳn giang
san mà thực sự làm chủ trong nước, các đời sau còn gây nhiều họa cho
người Hán nữa.
5. Kinh tế - Xã hội
Nông
Ở trên tôi đã nói nhà Đường theo chính sách quân điền của các thời Bắc
triều, Tùy; mỗi tráng đinh được phát một số ruộng (nhiều ít tùy miền và tùy
triều đại), không được bán, khi già không làm được nữa hoặc chết thì trả lại
cho triều đình để cấp lại cho người khác; ngoài ra được giữ một số (thường
là 20 mẫu) thời đó gọi là “vĩnh nghiệp” làm của riêng, có quyền được
bán[7]. Họ phải đóng thuế nhẹ thôi, được giữ một số lúa, vải lụa đủ ăn, đủ
