SỬ TRUNG QUỐC - Trang 298

mà mầm dân chủ đã muốn nhú.
Văn Thơ
- Sử ký: Một nhà quý tộc Mông Cổ, Đoái Đoái, phụng chiếu viết mấy bộ
sử về Tống, Liêu, Kim, Nguyên, nhưng không có giá trị: sai lầm, thiếu sót,
văn rất kém. Da Luật Sở Tài, người Khiết Đan, cùng có một bộ Tạp Lục về
chiến tranh, gồm 348 quyển. Đáng kể là bộ Văn hiến thông khảo của Mã
Đoan Lâm, một klẻ sĩ ẩn cư không chịu ra làm quan với Mông Cổ.
- Cổ văn kém hơn đời trước xa, tác giả chỉ mô phỏng Âu Dương Tu và
Tăng Củng mà thiếu tài.
- Thơ, tình đẹp, lời nồng song thiếu phần đặc sắc. Từ có một thế gọi là tản
khúc, hơi thịnh, tác giả chán nản hết thảy, từ danh đến lợi, chỉ ca tụng thú
điền viên, sơn thủy.
- Cuối đời Nguyên, tiểu thuyết viết bằng bạch thoại bắt đầu thịnh và qua
đời Minh mới phát triển mạnh, nên tôi để đến chương sau sẽ xét.
- Tuồng
Một ảnh hưởng quan trọng của Trung Á là nghệ thuật diễn tuồng. Từ vua
quan đến dân đều thích, nên nhiều nhà văn Trung Hoa đem cả tâm lực ra
soạn tuồng, nhưng không ký tên thực vì có thành kiến rằng nó không phải
là thứ văn đứng đắn ( người ta viết bằng bạch thoại, nhiều câu, đoạn theo
thể biến ngẫu để cho du dương, dễ ngâm), một phần cũng vì trong tuồng cổ
có nhiều chộ chẳng hạn khi nêu gương ái quốc) bọn cầm quyền không ưa.
Mặc dầu vậy, tuồng đời Nguyên có địa vị của từ đời Tống, thành tinh hoa
văn hoa văn học đời Nguyên, nhờ nhửng nguyên nhân sau đây:
- Văn nhân và dân chúng bị áp bức quá, không dám thổ lộ nỗi uất hận trong
câu chuyện, trong văn thơ, phải mượn tuồng để phát biểu, nhất là tuồng có
sức lôi cuốn dám đông rất mạnh. Nghiến răng nguyền rủa Tần Cối ( Hán
giang đời Tống) tức là nguyền rủa kẻ bán nước đương thời ; vỗ tay hoang
nghênh Nhạc Phi tức là khuyến khích những vị anh hùng muốn rửa cái
nhục vong quốc.
* Văn nhân không thể - hoặc không muốn - dùng khoa cử , thi phú để hiển
danh nên đem hết tài năng ra soạn tuồng. Lần này là lần đầu tiên trong lịch
sử, họ cách biệt hẳn với nhà cầm quyền, quay về sống với dân chúng, chịu