SỬ TRUNG QUỐC - Trang 339

Chính vì lúc Phật giáo suy thì Ki Tô giáo theo bọn thương nhân - cùng Phật
giáo đời Hán - vào Trung Quốc , không dùng đường bộ qua Trung Á mà
dùng đường biển qua Ấn Độ Dương. Họ được phép dựng vài giáo đường ở
Bắc Kinh, ở Quảng Châu, Áo Môn , và cuối đời Minh thì có vài người
Trung Hoa theo đạo trong số đó có vài người là quan lại, còn đa số là thị
dân ở miền duyên hải.
2. Triết học
Đạo Khổng vẫn là quốc giáo của Trưng Hoa. Trường học vẫn dạy học
thuyết Trình Chu ( Trình Di và Chu Hi) coi nó là đạo Nho chính thống.
Trong tiết về Triết học đời Tống tôi đã nói đồng thời với Chu Hi và mở
đường cho phái Duy Tâm học đời sau mà lý thuyết gia nổi danh nhất là
Vương Dương Minh ( 1472 - 1528)
Vương rất thông minh hiếu học, lại hào hùng, chịu tìm tòi suy nghĩ. Hồi 17
tuổi ông cưới vợ, buổi chiều ngày rước dâu, ông tản bộ đi chơi, gặp một
đạo sĩ, ngừng bước lại, bàn luận với đạo sĩ về phép dưỡng sinh rồi quên về
nhà, làm cho hai họ hoảng hốt, sai người đi tìm.
Đời ông biến chuyển 6 lần: lần đầu say mê về nghĩa hiệp, lần thứ nhì tập
cưỡi ngựa bắn cung, học binh pháp ( nhờ vậy mà sau ông dẹp được loạn
Thần Hào và các giặc trong nưóc đời Võ Tôn và Thế Tôn như trên chúng ta
đã biết) lấn thứ ba chuyền về thư pháp và từ chương ( ông có một lối viết
rất đạc biệt: cả một hàng mà liền một nét, ngọn bút không rời mặt giấy); lấn
thứ tư chìm đắm trong thuật tu tiên, lần thứ năm nghiên cúu về đạo Phật và
lần cuối cùng vùi đầu vào lý học.
Thoạt tiên ông đọc Chu Hi, Chu Di giảng 4 chữ " Cách vật trí tri "trong
sách Đại học là xét " đến cái lý của sự vật, muốn cho những chữ nho" nhặt
ttói đâu cũng hiểu được thấu đáo ". Vương theo lời giảng đó mà bỏ ra 7
ngày liền ngồi dưới một bụi trúc để tìm cái " lý " của cây trúc; nhưng mất
công toi, ông sinh ra chán nản.
Mãi ba chục năm sau, ông bổng nhiên tỉnh ngợ, thấy rằng không thể đến
vơí sự vật để tìm ra đạo lý được, mà đạo lý ở trong tâm ta, hễ ta tu dưỡng
làm lành lánh ác, diệt tà niệm cho tâm được sáng suốt thì sẽ thấy Đạo Trời
và Đạo Người. Đó là thuyết của Lục Cửu Uyên từ đời Tống. Có lẽ ông