SỬ TRUNG QUỐC - Trang 340

không đọc Lục cho nên mới mất 30 năm để tìm lại ra được nó.
Nhưng ông cũng có công phát huy thuyết của Lục đến cực điểm. öng Bảo
hễ diệt được tà niệm trong tâm, thì cái " lương tri " ( chử của Mạnh Tử )
bẩm sinh ai cũng có, sẽ phát hiện và tự nhiên ta biết được ( ngày nay ta nói
đó là trực giác mà biết được) thế nào là thiện, thế nào là ác; và làm thiện bỏ
ác tức là cách vật. Chữ cách vật đó không có nghĩa là đến sự vật, như Chu
Hi giảng, mà có nghĩa là làm cho cái vật, cái tâm hóa chính đáng ( cách).
Tóm lại học thuyết của ông kết tinh trong bốn câu dưới đây:
- Không thiện không ác là cái thế của Tâm
Có thiện , có ác là ý phát động
Biết thiện , biết ác là lương tri,
Làm thiện, bỏ ác là cách vật.
Học thuyết đó hoàn toàn duy tâm, có màu sắc Phật giáo ( 1) hơn là Khổng
giáo. Chính Vương cũng nhận rằng ông chỉ muốn sửa lại cái tệ của một
thời - theo ông thì thời ông, người ta theo đuổi sự vật quá mà quên cái tâm-
chứ học thuyết của ông không phải là chân lý tuyệt đối.
Chu Hi chủ trương hành còn quan trọng hơn tri, biết mà không làm thì cái
biết đó vô dụng. Vương sửa lại bảo: Biết tức là hành rối, tri với hành là một
( tri hành hợp nhất). Ông cho chữ hành một nghĩa mới:
- Mắt ta thấy sắc đẹp là thuộc về phần tri, bụng ta thích sắc đẹp là thuộc về
phần hành. Ngay lúc trông thấy sắc đẹp ta đã có ý thích rồi, không phải sau
khi trông thấy rồi mới tập tâm để thích.
Ghét mùi hôi thúi cũng vậy,thuộc về phần hành rồi. Vậy trong tâm có ý gì
phát động xảy ra thì là hành rồi đấy. Ý ông muốn khuyên ta " khi có một ý
nghĩ bất thiện xảy ra thì phải mau mau từ từ bỏ , dù chẳng đem nó ta thực
hành thì cũng thế ". " Người học đạo phải như con mèo rình chuột, để hết
tâm vào mồi, hể thấy phát động ý nghĩ bất thiện nào thì diệt nó liền. Phép
luyện tâm của ông nghiêm cấm như vậy đó.
Học thuyết của ông truyền qua Nhật Bản , được sĩ phu Nhật rất hoan
nghênh, áp dụng nó vào việc trị tâm mà đào luyện được một tâm hồn cao
cả, giúp quốc gia cường thịnh lên. Nhưng ở Trung Quốc cuối đời Minh thì
trái lại, nhiều kẻ không hiểu thuyết của ông chủ yếu là diệt vật dục như một