lớp bụi cho tấm gương đi đã, rồi tấm gương ( tức tâm ) mới sáng mà lương
tri mới hiện, biết được thiện ác, và làm thiện , bỏ ác , tâm họ còn đầy vật
dục mà cứ theo ngay cái tâm , thích cái gì thì làm cái đó, ghét cái gì thì
chống cái đó, hóa ra càn dỡ, vô sở bất vi; họ gây phong trào lãng mạn ở
cuối Minh, mà bọn cầm quyền thì tìm cách tăng cường thêm uy quyền của
thiên tử, dùng mọi thủ doạn quỷ quyệt như Hàn Phi ở đời nhà Tấn,
Machiavel, người đồng thời với Vương ở Ý. Vì các hành vi xấu tới mấy
cũng có thể dùng thuyết trực giác ( lương tri của Vương ) mà biện hộ được.
Năm chữ " cách vật tại trí tri " của Khổng Tử chỉ có nghiã là muốn có tri
thức chân chính xác đáng thì phải xét kỷ sự việc". Khổng không hoàn toàn
duy tâm như Vương.
Ngoài ra còn vài ba triết gia nữa phản đối Vương Dương Minh nhưng ảnh
hưởng không lớn như:
- Cổ Hiến Thành cho sự học phải lấy việc đời làm cốt, mà việc đời thời đó
là chính sách của triều đình, nên họ thường nghị luận về chính trị trong khi
giảng học, và bị đàn áp mạnh.
- Vương Cấn cũng cho rằng triết học không phải là cái gì không hư, huyền
diệu nhất thiết cái gì không hợp với đời sống thuòng ngày của dân chúng
thì đều là tà thuết; về chính trị ông chủ trương kiêm ái như Mặc Tử, mình
phải yêu ngưòi, nếu yêu người mà người ông yêu lại mình thì mình phải
nphản tỉnh, phản tỉnh như vậy là " cách vật ", phải tạo nên một xã hội trong
đó người nghèo khổ được an cư lạc nghiệp. Tư tưởng đó người nghèo khổ
được an cư lạc nghiệp. Tư tưởng đó có màu sắc duy vật, tựa như xã hội chủ
nghĩa.
* * * * *
1) Phật giáo nói minh tâm kiến tánh, mà Vương nói minh tâm trí tri
**********
3. Văn Nghệ
- : Sử gia đời Minh thiếu một quan niệm rõ rệt về sử, gặp việc gì cũng chép,
bất kì lớn nhỏ, thành thử vụn vặt, tài liệu để lại đòi sau rất nhiều ( năm
triệu, như trên đã nói) mà không dùng được.
Vài nhà hơi có giá trị là Vương Thế Trinh, Dương Thận, và Hổ Ứng Dâm.
