SỬ TRUNG QUỐC - Trang 374

hàm ý khuyên răn thế tục.
Dịch sách Âu
Cuối Thanh nổi lên phong trào dịch sách Âu Tây, thịnh cũng như phong
trào dịch kinh Phật đời Đường. Hai dịch giả tận tụy nhất là Nghiêm Phục
và Lâm Thư. Tôi sẽ trở lại vấn đề đó trong một tiết sau.
Họa
Họa sĩ đời Thanh cũng như các đời trước giỏi cả về viết chữ (thư). Họ thích
vẽ sơn thủy, hoa chim. Chữ viết có Cố Viêm Võ, Phong Hữu Vi, mà người
đời khen là nét bút “thiên mã hành không” (ngựa trời bay trên không).
Họa gia rất đông. Mỗi tác giả thích một số: nhà thì khen Trịnh Bản Kiều,
Ngô Thạch Tiên, nhất là Thạch Đào “họa gia vĩ đại nhất đời Thanh”; nhà
thì lựa Quân Cách (vẽ sơn thủy, hoa cỏ rất khéo), Mã Thị (hoa chim). Triệu
Xương (đá trúc), Trần Nam Tần.
Một giáo sĩ Ý, Castiglione, vừa là họa gia, học thuật vẽ của Trung Hoa và
truyền thuật vẽ của Âu vào Trung Hoa, thuật vẽ bằng sơn dầu và thuốc màu
hòa với nước Aquarelle, được vài họa gia Trung Hoa dùng.
Đồ sứ Tuy có 3.000 lò dùng tới 1 triệu thợ, nhưng nghệ thuật kém vì chỉ lo
thỏa mãn thị hiếu của phương Tây để bán được nhiều.
Khoa học
Cho tới thế kỷ XVI, dân tộc Trung Hoa là dân tộc tiến bộ nhất về khoa học,
kỹ thuật có môn họ tiến trước Ấn Độ và phương Tây cả chục thế ký. Họ
cống hiến cho nhân loại được nhiều phát minh: lụa, kim chỉ nam, thuốc
súng, giấy mực, thuật in đồ sứ. Họ biết đốt than đá từ năm 122tr.T.L, biết
chế tạo thủy tinh, đồng hồ, máy đo địa chấn, tìm ra môn đại số và hình học,
biết dùng số âm trước hết, tính ra được số π với 6 số lẻ rất sớm, có lịch
cũng rất sớm. Về y học, từ thế kỷ III, họ đã viết một cuốn về giải phẩu; họ
biết coi mạch, châm cứu, chủng đậu, dùng thủy ngân điều trị bịnh giang
mai… Những phát minh đó tôi đã nói ở các chương.
Theo Joseph Heedhaa, một học giả Mỹ đã thu nhập được nhiều tài liệu để
soạn bộ Science and civilisation in China, gồm 7 cuốn dày, (cuốn đầu xuất
bản năm 1954) thì họ nghiên cứu khá sâu về từ khí (magnétisme) và gần
tìm ra được điện khí; đã tính được căn bình phương và căn lập phương