SỬ TRUNG QUỐC - Trang 436

Thái Hậu Long Dụ triệu tập nội các họp hội nghị ngự tiền.... Mọi người
khóc nức nở. Một hồi lâu. Long Dụ mới bảo Phổ Nghi ( vua Tuyên Thống)
lúc đó mới khoảng 7 tuổi; " Con được như ngày nay đều là do công của
Viên đại thần, con phải bước xuống tạ ơn Viên đại thần đỉ.
Viên hoảng hốt, vội vàng quỳ xuống từ tạ khóc không dám ngẩng mặt lên.
Ngày 12-2-1912 Phổ Nghi hạ chiếu thoái vị, trong có đoạn :
- Chính thể của nước một ngày không định thì dân sinh một ngày không an.
Nay lòng của nhân dân toàn quốc đa số khuynh về chế độ Cộng Hòa, các
tỉnh phương Nam đã đề xướng, rồi các tướng ở phương Bắc cũng theo. Coi
nhân dân hướng về đâu thì biết được mệnh trời rồi. Ta đâu nhẫn tâm vì các
tôn vinh của một họ mà không nghĩ tới lòng chiếu cố của dân. nay ta....
đem quân thống trị làm việc cùng cho toàn quốc , định cho chính thể là
Cộng Hòa lập hiến để gần thì thỏa lòng mong trị, chán loạn của trăm họ, xa
thì hợp với nghĩa " thiên hạ của công " của thánh hiền thời trước (...) Viên
Thế Khải được toàn quyền tổ chức chính phủ Cộng Hòa, cùng với dân quân
thương nghị đề thống nhất điệu pháp"
Vậy là Cách mạng đã thành công: lật đưọc nhà Thanh, lập được chính thể
Cộng Hòa một cách dể dàng mà không phải đổ máu bao nhiêu. Nhà Thanh
được ưu đãi hơn nhà Nguyên nhiều.
Năm Tân Hợi 1911 được coi là năm đầu của chế độ Cộng Hòa Dân Quốc,
bỏ âm lịch dùng dương lịch.
So với tất cả các cuộc Cách Mạng trước, cách mạng Tân Hợi có nhiều điểm
tiến bộ.
* Thủ lãnh là người có tân học, lịch duyệt, hiểu tình hình thế giới.
* Đảng viên hầu hết là thị dân , thương dân, thanh niên ái quốc, do đó mà
người Ậu gọi cách mạng này là cách mạng tiểu tư sản ( révoluction
bourgeoise)
* Đảng viên không tuyên truyền , lôi kéo nông dân mà tuyên truyền trong
giới quân nhân của nhà Thanh;
* Cách mạng lật đổ nhà Thanh không phải để thay ngôi, mà cốt để thay một
chế độ; các nhà cách mạng trước mong thành công rồi để được làm vua,
Tôn Văn hy sinh cho cách mạng chỉ để cãi tạo xã hội, mua hạnh phúc cho