SỬ TRUNG QUỐC - Trang 444

Viên Thế Khải là một chính trị gia có tài, thông minh, biết tổ chức, mưu
mô, cương quyết, có bản lãnh , có thủ đoạn, chỉ tiếc hắn ham quyền quá,
nhiều tham vọng quá, không dùng tài của mình vào việc giúp nước, mà chỉ
để nhắm cái ngai vàng như Napoléon ( hắn có đọc sử Pháp không mà hành
động giống Napoléon thế) và những thất bại bi đát hơn Napoléon.
Viên chết rồi, Lê Nguyên Hồng lên làm tổng thống nhưng sự đoàn kết giữa
các tướng lĩnh không còn nữa. Phe quân nhân Bắc Dương ( đàn em của
Viên) là Đoàn kì Thụy , Phùng Quốc Chương, Tào Côn, Trương Tác Lạm
xưng hùng ở phương Bắc ; ở phương Nam thì Đường Kế Nghiêu , Lục
Vĩnh Đình, quật khởi để gây cuộc tương tranh quân phiệt giữa Nam và Bắc
sau này.
Di nhiên, ở cùng địa phương, họ tranh chấp nhau còn mạnh hơn giữa
phương này và phương khác. Mỗi ông tướng ( đốc quân) chiếm một tỉnh có
khi hai tỉnh và tìm cách " mở mang bờ cõi), hoặc uy hiếp chính phủ trung
ương.
Chép lại các tranh ch&âp đó là điều vô ích, nhưng chúng ta cũng nên biết
qua hành động của họ. Họ là những ông vua nhỏ, bắt dân phải nộp thuế (có
kẻ bắt dân phải nọp thuế cho ba bốn chục năm sau ( như một quân phiệt ở
Tứ Xuyên , năm 1933 thu thuế đến năm 1974) phải đi lình mà không trả
lương , cho nên lính phải cướp bóc của dân để sống, do đó mà nơi nào cũng
có cướp, miền Hà Nam có năm có tới 400.000 tên cướp.Dân không còn làm
ăn gì được hết, ruộng nương bỏ hoang, trường học đóng cửa điêu đứng vô
cùng, mà các ông tướng đa số vô học, nhưng giàu kinh khủng , ăn nhậu, xa
xí, dâm dật, bắt cóc con gái lương dân tàn nhẫn vô cùng hơn các ông tướng
tá Hòa Hảo của ta thời Pháp sau thế chiến rất nhiều. Cũng có một số đốc
quân khá như Yeng Si Chang (?) ở Sơn Tây, Đường Kế Nghiêu ở Vân Nam
, dân ở dưới quyền họ đở khổ hơn
Họ đánh nhau liên miên , hể thua thì chạy trốn vào các tô tá điạ của ngoại
nhân, mà hể thắng cướp được nhiều của cải thì đem gỡi vào ngân hàng
ngoại nhân, mua khí giới của ngoại nhân. Anh, Mỹ ủng hộ phe quân phiệt ở
Hà Bắc ( phe Trực Lệ : Ngô Bội Phu), còn Nhật thì ủng hộ phe Hoản( tỉnh
An Huy) : Đoàn kì Thụy và phe Phụng Tiên : Trương tác Lâm ( 1). Vì biết