SỬ TRUNG QUỐC - Trang 445

đâu chừng , mấy ông tướng đó mà thắng, uy hiếp được chính phủ Lê
Nguyên Hồng , thì còn lợi nào bằng. Một ông tướng Trương Huân đã chẳng
đem quân vào Bắc Kinh, bắt Lê Nguyên Hồng giải tán Quốc Hội, rồi thoái
vị đấy ư ? Khang Hữu Vi còn ở Nhật, lúc dó đã về nước, vẫn chủ trương
bảo hoàng, muốn khôi phục ngôi vua cho Phổ Nghi, có lẽ vì ông thấy
những vụ tranh giành, rối loạn trong những năm đầu Dân Quốc mà thất
vọng,. Ông làm quân sư cho Trương Huân, khi Lê Nguyên Hồng thoái vị
rồi, Trương vào trong cun,g, mời phế đế Phổ Nghi lên làm vua trở lại, sử
gọi vụ đó là « phục tích « , và có sử già ví nó vụ phục tích của giòng họ
Bourbois ở Pháp sau khi Napoléon bị hạ bệ.
Lê Nguyên Hồng trốn v ào sứ quán Nhật, mời Phùng Quốc Chưong thay
ông làm Tổng Thống, Phùng sai Đoàn Kì Thụy về đánh Bắc kinh, Trương
Huân thua, trốn vào sứ quán Hà Lan. Phục tích chưa được mười ngày đã
chấm dứt. Từ đó Khang Hữu Vi sống cô đơn, ảm đạm, đóng vai « di lão
triều Thanh », lãnh một số trợ cấp nhỏ của chính phủ.
Sau vụ Phục tích , ngoài Phùng Quốc Chưong, còn vài tổng thống nữa : Từ
Thế Xương, một kẻ sĩ hiền lành, thủ cựu đã làm sư phó của Phổ Nghi, sau
cùng là Tào Côn, nhưng họ không có quyền gì cả, quyền ở trong tay của
quân phiệt Đòan Kì Thụy, Ngô Bội Phu, Phùng Ngọc Tường, Trương tác
lâm. Lâm hợp tác với Nhật, sau bị Nhật giết ( 1925)
Các quân phiệt phương nam không chấp nhận, chính phủ Bắc Kinh, thỉnh
thoảng đem quân lên đánh các quân phiệt phương Bắc , không bên nào
thắng hẳn bên nào. Lại có nhiều tỉnh tách hẳn ra ; không theo Bắc, không
theo Nam, tuyên bố độc lập thảo một hiến pháp riêng ( như tỉnh Hồ Nam,
rồi tỉnh Chiết Giang, Hà Nam, Tứ Xuyên, vân Nam) thành một phong trào
địa phương tự trị, không muốn thống nhất mà muốn chính thể liên bang.
Các ông tướng như vậy, còn dân chúng thì chỉ lo làm ăn để nuôi gia đình ;
họ cần cù , nhẫn nại. Chịu đủ các ức hiếp của bọn tướng , đủ các tai nạn,
lụt, hạn, cướp bóc…cho đó là mạng trời, là số phận của họ. Từ xưa tới nay,
mỗi khi một triều đại chấm dứt, thì luôn luôn, họ phải chịu cái họa đó.
Để lại một món nợ 25 triệu Anh bảng phải trả trong 47 năm, một cái ách
nặng Nhật tròng vào cổ quốc dân ( 21 yêu cầu) , và một xã hội chia rẽ, loạn