SỬ TRUNG QUỐC - Trang 523

như vậy, coi đời sống nông dân không bằng đời sống một con trâu, một con
ngựa ....
Theo Han Suyin ( trong sách đã dẫn) (1) tuy theo Tưởng Giới Thạch ở
Trùng Khánh, có lần nông dân bị bắt làm xấu giữa mùa cấy hay mùa gặt,
nên nổi loạn – 2.000 người bị giết. lần khác 6.000 nông dân bị bắt lính đưa
lên Tây Bắc tới nơi thì chỉ còn có 700 sống sót.
Chúng ta đã biết năm 1938, Tưởng cho phá đê Hoàng Hà để chận quân
Nhật. Nhật không bị chận , mà một triệu dân chết vì lụt.
Chính Han Suyin đêm tối đi đỡ đẻ cho vợ một phu xe. Họ ở trong một cái
chòi cất trên lề đường. Sản phụ nằm trên một tấm ván kê lên mấy cục đá
giữa một chỗ nhơ nhớp, hôi thối. Không có một ngọn đèn, đứa nhỏ sanh ra,
không có một cái tả để quấn. Han Suyin phải cho họ một chiếc khăn bông
để quấn nó.
Cũng theo Han Suyin , ở Tứ Xuyên cứ hai người thì có một người nghiện.
Chưa bằng một lần bà đi qua ở miền Quí Châu : làng có vài ba trăm nóc
nhà , nhà nào cũng tiều tụy sắp đổ nát, và người dân nào cũng nghiện, y
như những bộ xương biết đi. Bà thương hại đồng bào của bà « sống như
loài vật trên một non sông tuyệt đẹp ».
Lời đó khiên tôi nhớ lại cảm tưởng của tôi lần đầu tiên coi một tấm hình
kéo ghe chụp vào khoảng sau 1940, in ở trang 384 cuốn East Aisa – The
Modern trasformation ( 1965) . Hai chục người sắp làm hai hàng . Người
nào tay phải cũng nắm kéo một sợi dây, vai trái quàng vào sợi dây để lôi.
Họ cúi gập làm đôi, mặt gầm xuống, bàn tay trái chấm đất. Ở trên nhìn
xuống chỉ thấy hai dẫy lưng trần, không nhận kỹ thì tưởng là lưng một bày
cừu
Han Suyin còn kể nhiều cảnh thương tâm nữa, tôi không thể chép hết được.
Đời sống của họ nhục nhã, điêu đứng như vậy mà Tưởng Giới Thạch ,
không lo cải thiện cho họ thì họ ùn ùn theo Mao là phải. Tới khi chính quân
đội của Tưởng thiếu ăn, thiếu mặc, thiếu thuốc uống, cũng bỏ Tưởng nữa
thì Tưởng sụp đổ tức thì. Đó mới là nguyên nhân chính, còn những nguyên
nhân khác Tưởng vô tài, bất lực, tay sai của Tưởng tham nhũng ... chỉ là