12. Tự do lựa chọn
Trong một quan sát sắc sảo về điều kiện sống của con người, Tổng thống
Mỹ Thomas Jefferson đã viết: “Tự do là quyền được lựa chọn và tạo ra các
phương án thay thế cho bản thân. Nếu thiếu khả năng lựa chọn và thực hành
sáng tạo, con người không còn là con người mà chỉ là một bộ phận, một
công cụ, một vật thể mà thôi.” Với tất cả số hành trang sinh học, tâm lý học
và tiến hóa chúng ta mang vào thị trường, liệu chúng ta có thực sự được tự
do lựa chọn?
Khoa học đã biến câu hỏi đầu tiên thành việc ra quyết định và hành vi lựa
chọn trong lĩnh vực mới mang tên thần kinh học tính toán, với sự tiên
phong của nhà khoa học thần kinh Read Montague, được trình bày trong tác
phẩm huyền thoại Tại sao chọn cuốn sách này?. Thần kinh học tính toán tập
trung nghiên cứu quá trình xử lý thông tin diễn ra trong não bộ con người.
Montague lý luận, não bộ phát triển các chương trình tính toán để đánh giá
giá trị và hiệu quả của các phương án theo mục tiêu con người hướng tới.
Giá trị đặt cho mỗi lựa chọn một con số tính toán. Hiệu quả sẽ xác định
phương án đó có đáng lựa chọn không. Các sinh vật tính toán đúng đắn chi
phí và lợi ích dài hạn của các phương án chứng tỏ năng lực lớn hơn các sinh
vật không làm được, do đó chúng dễ dàng tồn tại và truyền lại gene biết lựa
chọn đúng đắn. Chúng ta chính là hậu duệ của các sinh vật này.
Nhà kinh tế học Thomas Sowell diễn giải: cuộc sống, cũng như nền kinh tế,
liên quan tới sự phân bổ hiệu quả các nguồn lực khan hiếm có khả năng sử
dụng thay thế. Tựu chung lại, tất cả đều là việc xác định giá trị và chi phí
của các phương án sẵn có theo hiệu quả năng lượng. Montague nói, với
động vật ăn thịt, con mồi là những gói năng lượng được tiêu thụ để xạc lại
pin máy tính. “Học thuyết này cho phép tiến hóa khám phá ra các hệ thống
tính toán hiệu quả biết cách nắm bắt, xử lý, lưu trữ và tái sử dụng một cách
