Tất nhiên, bạn có thể phản biện đây chỉ là một trong rất nhiều hóa chất thần
kinh được pha trộn như ly rượu cocktail khiến chúng ta say mềm và làm
những việc lẽ ra đã không làm. Nhiều phát hiện trong kinh tế học hành vi và
kinh tế học thần kinh đã chứng minh các lựa chọn của con người vô thức và
bất hợp lý tới mức nào, do đó có lẽ sẽ hợp lý khi thắc mắc chúng ta có bao
nhiêu tự do khi được thoải mái lựa chọn. Hãy xem xét nghiên cứu xuất sắc
nhất về cơ chế khoa học thần kinh của tính tự nguyện do Benjamin Libet
tiến hành năm 1985 và nổi tiếng từ khi được nhiều phòng thí nghiệm chứng
thực. Libet đọc các bản điện não ghi lại hoạt động của bộ não để xác định
chính xác thời điểm con người ý thức được ý định thực hiện một hành vi,
thí dụ giơ ngón tay lên. Những người tham gia ngồi trước một màn hình,
trên đó có một điểm chuyển động xung quanh một vòng tròn giống như kim
giây của đồng hồ. Họ được yêu cầu làm hai việc: (1) chú ý vị trí của điểm
này trên màn hình khi “lần đầu tiên ý thức được mong muốn hoặc sự thôi
thúc hành động,” và (2) bấm nút để ghi lại vị trí của điểm này trên màn
hình. Sự cách biệt giữa (1) và (2) chỉ là 200 mi-li-giây. Nghĩa là, khoảng
cách về thời gian giữa việc nghĩ về việc bấm nút và thực sự bấm nút chỉ là
2/10 của 1 giây.
Nhưng đây chưa phải điều phiền toái nhất. Các kết quả điện não lặp đi lặp
lại nhiều lần cho thấy, hoạt động thần kinh liên quan tới sự bắt đầu một
hành vi chủ yếu tập trung tại vỏ não vận động thứ cấp. Vùng này được kích
hoạt 300 mi-li-giây trước khi chủ thể “báo cáo” nhận thức đầu tiên về quyết
định hành động. Nghĩa là, ý thức về ý định thực hiện hành vi sẽ kéo theo
xung hoạt động thần kinh đầu tiên liên quan tới hành vi đó trong khoảng
300 mi-li-giây (ngôn ngữ chuyên môn gọi là “sự sẵn sàng tiềm năng”) hay
khoảng cách giữa thời điểm bộ não ra quyết định và thời điểm nó nhận thức
được quyết định là 3/10 của một giây. Cộng vào 3/10 giây này khoảng thời
gian 2/10 giây để chủ thể hành động theo lựa chọn, như vậy tròn nửa giây
trôi qua từ khi bộ não có ý định thực hiện hành vi tới khi nó nhận thức được
việc thực sự thực hiện hành vi đó. Vì lý trí không nắm bắt được hoạt động
thần kinh diễn ra trước ý định hành động, chúng ta trải nghiệm một cảm
