có các cửa hàng MacDonald’s từ khi hãng này xuất hiện tại hai nước đó.” Ở
thuyết thứ hai, Friedman khẳng định: “Chừng nào hai quốc gia vẫn cùng
tham gia vào một chuỗi cung ứng toàn cầu khổng lồ như Dell, họ sẽ không
gây chiến với nhau.” Đây là một công cụ mang tính lý thuyết giúp củng cố
luận điểm về tầm quan trọng của thương mại đối với các quan hệ của con
người chứ không phải một quy luật khoa học xã hội vì có quá nhiều ngoại
lệ: cuộc xâm lược của Mỹ vào Panama năm 1989, cuộc dội bom của quân
lực NATO lên Cộng hòa Liên bang Yugoslavia năm 1999, cuộc xung đột
không ngừng giữa Ấn Độ và Pakistan và những cuộc đối đầu tắt ngấm rồi
lại bùng phát giữa Li-băng và Israel trong một phần tư thế kỷ qua. Tất cả
những nước này đều bán đồ ăn của người khổng lồ MacDonald’s. Song,
điều Friedman thực sự muốn nói là nếu các quốc gia có những mối ràng
buộc chung về kinh tế, nguy cơ xảy ra chiến tranh giữa chúng sẽ nhỏ hơn vì
hậu quả sẽ lớn hơn thông thường. Tôi cũng muốn coi đây là một điều kiện
mang tính xác suất, không phải một quy luật tuyệt đối.
Tôi cũng quan sát được điều tương tự trong chuyến đi Bắc Kinh năm 2000
dự một hội thảo khoa học. Trong thời gian này, tôi tới thăm khu Tử Cấm
Thành cổ kính và gặp một tiệm cà phê Starbucks mới mở. Từ kỷ niệm này,
tôi viết bài “Starbucks trong Tử Cấm Thành” đăng trên tạp chí Scientific
American để bàn về sức mạnh của khoa học và kinh tế đã đem những nền
văn hóa cách biệt của Phương Đông và Phương Tây tới gần nhau qua một
cuộc thảo luận khoa học hay một ly cà phê. Tôi gọi đây là hệ quả Starbucks
của Nguyên lý Bastiat: nơi nào Starbucks qua được biên giới, quân đội sẽ
không qua. Thương mại tự do giúp các dân tộc trao đổi hàng hóa và tiếp cận
dịch vụ xuyên biên giới địa lý sẽ loại trừ tính thiết yếu của các biên giới
chính trị và hạn chế nguy cơ quân đội phải tràn qua biên giới. Từ hệ quả
Starbucks tôi thêm vào lý thuyết hòa bình của Google: nơi nào thông tin và
tri thức qua được biên giới, quân đội sẽ không qua. Sự trao đổi thông tin tự
do giữa các dân tộc và cơ hội tiếp cận thông tin mở xuyên biên giới địa lý
sẽ loại trừ tính thiết yếu của các biên giới chính trị và hạn chế nguy cơ quân
đội phải tràn qua biên giới. Châu Âu là một thí dụ hết sức sống động. Từ
