sống nó. Và hầu như tất cả mọi người đều tin rằng để nền kinh tế vận hành
lành mạnh, nó cần được chỉ đạo sâu sát từ trên xuống.
***
Điều hoang đường nhất thường thấy trong các quan điểm chống lại thuyết
tiến hóa và nền kinh tế thị trường tự do là giả định cho rằng động vật và con
người mang bản chất ích kỷ và nền kinh tế, giống như miêu tả đáng nhớ của
Tennyson: “vấy máu nơi chân răng và móng vuốt.” Sau khi Nguồn gốc các
loài được xuất bản, Herbert Spencer - triết gia người Anh - đã khiến khái
niệm “chọn lọc tự nhiên” trở thành bất tử bằng cụm từ “sự sống sót của loài
thích hợp nhất,” đây là một trong những diễn giải sai lầm nhất trong lịch sử
khoa học nhưng đã trở thành kim chỉ nam cho các nhà xã hội học theo
thuyết tiến hóa kể từ đó đến nay. Và họ đã áp dụng học thuyết này theo cách
không phù hợp vào sự phân biệt chủng tộc, chính trị và các học thuyết kinh
tế. Ngay cả người trung thành với Darwin nhất, Thomas Henry Huxley,
cũng thể hiện thế giới quan “đấu sĩ” trong một loạt các tham luận, mô tả thế
giới như một hệ thống “trong đó kẻ mạnh nhất, lanh lợi nhất, khôn ngoan
nhất sẽ được sống thêm ngày nữa để chiến đấu.”
Đây không phải là thế giới quan có tính chi phối. Năm 1902, Pyotr
Kropotkin - nhà bình luận xã hội theo chủ nghĩa vô chính phủ người Nga,
đã bác bỏ quan điểm của Spencer và Huxley trong cuốn sách Tương hỗ.
Nhắc đến Spencer qua cụm từ nổi tiếng của ông, Kropotkin viết: “Nếu
chúng ta… hỏi tự nhiên ai là kẻ mạnh nhất – những kẻ thường xuyên gây
chiến hay những người biết giúp đỡ kẻ khác – chúng ta sẽ thấy các loài
động vật có thói quen hỗ trợ đồng loại mới chính là loài mạnh nhất. Chúng
có nhiều cơ hội tồn tại hơn, và trong bậc sinh học tương ứng, chúng luôn
đạt đến sự phát triển cao nhất về trí tuệ và cấu tạo cơ thể.” Trong các
chuyến đi sâu vào vùng Siberia, Kropotkin nhận thấy các loài động vật nơi
đây rất có tính hợp tác và hòa đồng, ông kết luận đây chính là sự thích nghi
để tồn tại hết sức quan trọng trong quá trình tiến hóa. “Trong thế giới động
