họa 12 bài vịnh Hà Tiên, được mọi người truyền tụng.” Thời gian làm tuần
phủ Quảng Ngãi, ông viết truyện Sãi vãi bằng quốc âm để khuyên dân, cai
trị miền Nam bằng lòng nhân ái, ai cũng yêu quý. Nguyễn Cư Trinh còn là
người ra trận lập công đánh dẹp cuộc nổi loạn của Chân Lạp vào năm 1755
và lấy về cho chúa Nguyễn hai phủ Tầm Bôn và Lôi Lạp (nay là Tân An và
Gò Công). Trong cuộc chinh phạt vua Nặc Nguyên, Nguyễn Cư Trinh đã
dâng sở tâu kế “Tằm ăn dâu”, khuyên Chúa nhận hai phủ mới và cho người
Côn Man được định cư tại khu vực biên giới Việt - Chân Lạp để ngăn chặn
việc Chân Lạp tái diễn gây hấn nơi biên giới.
Những năm tháng tiếp theo, Nguyễn Cư Trinh đóng ở biên cương phía
nam để phò giúp chúa Nguyễn Phúc Khoát hoàn thành kế hoạch Nam tiến.
Năm 1757, vua Chân Lạp là Nặc Nguyên mất. Nặc Tôn kế vị, để tỏ lòng
hòa hiếu, ông dâng đất Tâm Phong Long (vùng đất nằm giữa sông Tiền và
sông Hậu tương ứng với Châu Đốc, Sa Đéc) để tạ ơn chúa Nguyễn. Ngoài
ra còn dâng thêm năm phủ để tạ ơn Mạc Thiên Tứ (và được Mạc Thiên Tứ
dâng lại cho chúa Nguyễn). Năm phủ này sau đó được Pháp chia lại bản đồ
Đông Dương và trả lại cho Campuchia, đó chính là hai tỉnh Takeo và
Kampot ngày nay. Nguyễn Cư Trinh nắm bắt được tình hình biến chuyển
của các vùng đất mới, ông kiến nghị dời dinh Long Hồ và châu Định Viễn
từ Cái Bè (Tiền Giang) về xứ Tầm Bào thuộc địa phận Long Hồ thôn (tức
vùng chợ Vĩnh Long ngày nay). Chúa Võ nghe theo và cho lập ba đạo để
hỗ trợ việc coi giữ đó là: Đông Khẩu, Tân Châu và Châu Đốc, Sự chuyển
dịch cơ cấu này giúp hình thành một hệ thống châu phủ và các đạo bọc
quanh khu vực miền Nam Bộ. Vậy là cột mốc năm 1757 được hình thành.
Tròn 200 năm kể từ ngày chúa Tiên Nguyễn Hoàng rời Tây Kinh, dòng họ
Nguyễn đến đời chúa thứ tám đã hoàn thành việc mở cõi vào Nam cho đến
mũi Cà Mau.
Quy luật của muôn đời: Mầm móng diệt vong được hình thành trên đỉnh
cao chiến thắng. Hoàn thành việc Nam tiến, chúa Nguyễn Phúc Khoát đã
đạt tới đỉnh cao ấy và cũng là lúc dấu hiệu diệt vong tìm đến ngài và các
đời chúa Nguyễn. Giai đoạn chúa Võ cầm quyền thì tham vọng của Đàng
