chưởng dinh Nguyễn Cửu Thông bắt giam Nguyễn Phúc Luân, sửa đổi di
chiếu, đưa Nguyễn Phúc Thuần lên ngôi chúa.
Nguyễn Phúc Luân uất ức thành bệnh mà chết. Ông có một người con
trai, chính người đó sẽ trả mối hận cho cha. Người con trai ấy chính là
Nguyễn Phúc Ánh, tức vua Gia Long sau này.
1.9. Chúa Định và sự diệt vong dòng chúa Nguyễn
Năm 1765, Nguyễn Phúc Thuần lên ngôi. Tất cả quyền hành nằm trong
tay Trương Phúc Loan. Ông ta giết tất cả những kẻ chống đối, thâu tóm
quyền hành cho gia tộc. Trương Phúc Loan bóc lột nhân dân thậm tệ, đặt đủ
thứ thuế, thậm chí còn tiến hành công khai việc mua quan bán tước” để
thâu về các món tài sản kếch xù. Phủ biên tạp lục của Lê Quý Đôn miêu tả
về cuộc sống giàu sang của Trương Phúc Loan: “Gặp lụt vào mùa thua,
phải phơi vàng đầy chiếu mây để hong khô, vàng sáng chói cả sân” Đời
sống nhân dân khổ cực, lại thêm mất mùa đói kém khiến hàng loạt các cuộc
khởi nghĩa nổi lên đủ mọi thành phần từ dân tộc ít người đến nông dân và
thương gia. Cho đến một ngày của năm 1971, ở vùng Tây Sơn Bình Định
có ba anh em đứng lên giương lá cờ “Diệt Trương Phúc Loan”, đó là
Nguyễn Văn Nhạc, Nguyễn Văn Huệ và Nguyễn Văn Lữ. Năm 1773,
Nguyễn Nhạc dùng mưu giả hàng chiếm được thành Quy Nhơn. Khởi
nghĩa Tây Sơn tiếp tục lớn mạnh và đi thẳng xuống phía Nam, chiếm luôn
một vùng đất rộng lớn từ Quảng Ngãi đến Bình Thuận. Chúa Nguyễn lúc
này mới nhận ra sự nguy hiểm của cuộc khởi nghĩa này. Nhưng ngay lúc ấy
thì đến lượt quân Trịnh tham chiến. Năm 1774, danh tướng Hoàng Ngũ
Phúc của chúa Trịnh đưa 4 vạn quân vượt qua Lũy Thầy vào đánh Phú
Xuân, bắt Trương Phúc Loan và chiếm luôn Thuận Hóa. Chúa Nguyễn
Phúc Thuần chạy vào Quảng Nam, gặp ngay quân Tây Sơn, bị bại trận phải
vượt đường biển đi vào Gia Định. Như vậy tình hình ở Đàng Trong hiện
diện tới ba quân đội quân Nguyễn, Tây Sơn và quân Trịnh, tất cả có mặt
đều vì cái cớ Trương Phúc Loan. Nhận thấy tình hình có cùng một kẻ thù
chung: Tây Sơn và Hoàng Ngũ Phúc làm hòa với nhau, trong tính toán
