chống Nguyên Mông lần thứ nhất vào năm 1958, công lao lớn nhất là ở Lê
Phụ Trần, người khuyên vua Trần rút quân ở trận Bình Lệ Nguyên, còn vai
trò của Trần Quốc Tuấn khi đó là giữ biên giới phía Bắc. Sân khấu của
Hưng Đạo Đại Vương thực ra là ở cuộc kháng chiến chống quân Nguyên
Mông lần thứ hai (1285) và lần thứ ba (1288), với vai trò chỉ huy quân đội.
Tháng 1 năm 1285, Thoát Hoan đưa quân tràn sang nước ta, thể giặc như
gió cuốn. Hội nghị Diên Hồng được tổ chức, Đại Việt sử ký toàn thư chép:
“Thượng hoàng triệu phụ lão trong nước họp ở thềm điện Diên Hồng, ban
yến và hỏi kế đánh giặc. Các phụ lão đều nói “đánh”, muôn người cùng hô
một tiếng, như bật ra từ một cửa miệng.” Đây được xem như hội nghị dân
chủ đầu tiên trong lịch sử Việt Nam, nơi mà các phụ lão có thể coi là đại
biểu của dân. Sau hội nghị, chính các phụ lão là người truyền đạt lại chủ
trương của chính quyền đến người dân. Nhà Trần chiến thắng bởi có lòng
dân đồng nhất từ trên xuống dưới vậy. Bản thân người chỉ huy Hưng Đạo
Vương thì tâu: “Nếu Bệ hạ muốn hàng, xin trước hết hãy chém đầu thần đi
đã, rồi sau hãy hàng!”
Về Vạn Kiếp, Hưng Đạo Đại Vương làm hai việc quan trọng. Đầu tiên,
vị quốc công tiết chế soạn thảo bộ Binh thư yếu lược - bộ binh pháp đầu
tiên của nước ta - để huấn luyện quân sĩ và các tướng. Tiếp đó, ngài tuyên
truyền Hịch tướng sĩ trong 20 vạn quân dưới trướng để khích lệ binh lính
chiến đấu, những câu văn đến giờ khi đọc lên vẫn khiến hậu nhân hừng hực
khí thế như đang sống ở thời kỳ Đông A: “Nay các ngươi ngồi nhìn chủ
nhục mà không biết lo; thân chịu quốc sỉ mà không biết thẹn. Làm tướng
triều đình đứng hầu quân man mà không biết tức; nghe nhạc thái thường
đãi yến sự ngụy mà không biết căm. Có kẻ lấy việc chọi gà làm vui; có kẻ
lấy việc cờ bạc làm thích. Có kẻ chăm lo vườn ruộng để cung phụng gia
đình; có kẻ quyến luyến vợ con để thỏa lòng vị kỷ. Có kẻ tính đường sản
nghiệp mà quên việc nước, có kẻ ham trò săn bắn mà trễ việc quân. Có kẻ
thích rượu ngon; có kẻ mê giọng nhảm. Nếu bất chợt có giặc Mông Thát
tràn sang thì cựa gà trống không đủ đâm thủng áo giáp của giặc; mẹo cờ
bạc không đủ thi hành mưu lược nhà binh. Vườn ruộng nhiều không chuộc
