thường thắng được xu hướng đó, chúng ta đè nén khích động và thường
phản ứng hoàn toàn ngược lại để đối phó. Thế thì tại sao trong đám đông ta
lại luôn luôn bị nhiễm khích động? Một lần nữa cần phải nói rằng ảnh
hưởng có tính ám thị của đám đông buộc ta tuân theo xu hướng bắt chước
và tạo trong ta sự khích động. Trước đây chúng ta cũng đã thấy rằng Mc
Dougall phải sử dụng khái niệm ám thị, chúng ta được ông, cũng như
những tác giả khác bảo cho biết rằng: đám đông rất dễ bị ám thị.
Như vậy là chúng ta đã được chuẩn bị để chấp nhận rằng ám thị
(đúng hơn: khả năng bị ám thị) là hiện tượng khởi thủy, sự kiện nền tảng,
không còn phân tích nhỏ ra được nữa, của đời sống tinh thần. Đấy cũng là ý
kiến của Bernheim, tôi từng chứng kiến tài nghệ đặc biệt của ông vào năm
1889. Nhưng tôi cũng từng âm thầm chống đối sự ám thị cưỡng ép. Khi
người ta gắt với một con bệnh cứng đầu cứng cổ, không bị thôi miên: “Ông
làm cái gì vậy? Ông chống cự hả?”, thì tôi tự nhủ rằng đấy là sự bất công,
sự cưỡng ép. Dĩ nhiên khi có kẻ định thôi miên người ta, định khuất phục
người ta bằng cách đó thì người ta phải có quyền chống lại chứ. Sự chống
đối của tôi sau này đi theo xu hướng chống lại việc dùng ám thị để giải
thích mọi sự trong khi chính nó lại không được giải thích. Nói đến ám thị
tôi thường đọc đoạn thơ hài hước sau đây: “Thánh Christophe đứng đỡ
Christ và chúa Christ đứng đỡ thế gian, vậy tôi xin hỏi ông thánh
Christophe biết để chân vào đâu mà đứng”.
Ngày nay, ba mươi năm đã qua, tôi lại quay về với câu đố của ám
thị thì thấy vẫn chưa có gì thay đổi cả. Tôi có thể khẳng định điều đó, ngoại
trừ một việc duy nhất là ảnh hưởng của phân tâm học. Tôi thấy rằng tất cả
mọi cố gắng đều nhằm để định nghĩa đúng khái niệm ám thị nghĩa là xác
định điều kiện sử dụng thuật ngữ, việc đó dĩ nhiên không thừa vì từ đó càng
ngày càng bị sử dụng một cách sai lạc và chẳng bao lâu nữa người ta sẽ
dùng để chỉ bất kì ảnh hưởng nào cũng được. Nhưng một sự giải thích thực
chất hiện tượng ám thị, nghĩa là những điều kiện trong đó ảnh hưởng có thể
xảy ra mà không cần lí lẽ hữu lí cần thiết thì chưa có. Tôi sẵn sàng khẳng
định điều đó bằng việc phân tích các tài liệu trong vòng 30 năm qua, nhưng
