chúng ta xem xét luận cứ chỉ cho ta con đường ngắn nhất dẫn đến việc
chứng minh rằng những mối liên kết đặc trưng cho đám đông có nguồn gốc
libido.
Chúng ta hãy nhớ lại xem người đời đối xử với nhau như thế nào
trong lĩnh vực tình cảm. Schopenhauer đã có một so sánh nổi tiếng với
những con nhím mùa đông để gợi rằng không một người nào có thể chịu
nổi sự gần gũi quá mức của người khác. “Mùa đông lạnh giá, đàn nhím ép
sát vào nhau cho ấm. Nhưng ngay lúc ấy chúng cảm thấy đau vì lông con
nọ chọc vào con kia, chúng phải lùi xa nhau ra. Thấy rét chúng lại xích vào
nhau và cứ thế chúng luẩn quẩn giữa hai nghịch cảnh đó cho đến khi tìm
được một khoảng cách vừa phải thoải mái nhất”. Phân tâm học khẳng định
rằng mọi liên hệ tình cảm gần gũi trong khoảng thời gian đủ lâu nào đó
(quan hệ vợ chồng, tình bạn, cha con) đều để lại cảm giác khó chịu mang
tính thù nghịch chỉ có thể được loại bỏ bằng cách đẩy nhau đi. Ta thấy rõ
điều đó khi hai bên thường gây gổ với nhau hay khi thấy các nhân viên ta
thán chống lại cấp trên. Khi người ta tụ tập thành đám đông hơn thì cũng
xảy ra những chuyện hệt như vậy. Khi có hai gia đình thông gia với nhau
thì bên nào cũng cho rằng mình tốt hơn và cao quí hơn bên kia. Hai tỉnh
cạnh nhau ghen tị với nhau, tổng nọ khinh thường tổng kia. Giống người
cùng nguồn gốc ganh ghét nhau: người Đức miền Nam không chịu nổi
người Đức miền Bắc, người Anh ghét người Scotland, người Tây Ban Nha
khinh người Bồ Đào Nha. Còn sự khác biệt lớn gây ra mối căm thù: người
Pháp thù người Đức, người Arien ghét dân Do Thái, da trắng thù da đen;
chuyện đó đã từ lâu chẳng làm ta ngạc nhiên nữa.
Nếu xuất hiện sự ác cảm chống lại người mà ta từng yêu mến thì ta
gọi đó là thái độ nước đôi (ambivalent) và ta tự giải thích một cách quá duy
lí bằng những lí do dẫn đến xung đột về quyền lợi, những lí do luôn luôn
hiện hữu trong các quan hệ thân tình kiểu đó. Trong trường hợp khi sự ác
cảm, thù địch biểu lộ công khai với tha nhân thì ta có thể nhận thấy đấy là
biểu hiện của tính ích kỉ, ngã ái, cái ngã ái muốn tự khẳng định, cái ngã ái
hành động theo kiểu dường như sự hiện hữu những gì khác với đặc điểm cá
