Chương 4: Những hình thức tôn giáo có trong tất cả các niềm tin của đám
đông
Như chúng ta đã thấy, đám đông không hề suy nghĩ, họ tiếp nhận hoặc
vứt bỏ các ý tưởng một cách nhanh chóng, không dung thứ tranh luận và
mâu thuẫn. Đám đông bị tê liệt lý trí bởi những tác động vào nó và sau đó
chúng làm cho nó chỉ muốn nhanh chóng chuyển qua hành động. Chúng tôi
cũng đã chỉ ra rằng, đám đông dưới những tác động thích hợp sẵn sàng hy
sinh cho một ý tưởng mà người ta đã làm cho nó tin vào. Chúng tôi cuối
cùng cũng đã xác định rằng, đám đông chỉ biết đến những tình cảm quá
khích và mãnh liệt. Ở họ sự yêu mến nhanh chóng trở thành sự tôn sùng, sự
ác cảm vừa mới này sinh đã lập tức biến thành sự căm thù. Những đặc điểm
chung này làm cho ta mường tượng ra được hình thức của các niềm tin của
họ.
Việc nghiên cứu sâu các niềm tin của đám đông, không những trong thời
đại các tôn giáo mà cả trong thời đại của các cuộc nổi dậy chính trị lớn, ví dụ
như đã xảy ra trong thế kỷ vừa qua, cho thấy, các niềm tin đó luôn có những
hình thức đặc biệt, không có gì có thể đúng hơn khi gọi chúng là những niềm
tin mang tình cảm tôn giáo.
Những tình cảm này có những đặc trưng rất đơn giản: tôn sùng một đấng
được cho là cao cả, khiếp sợ trước quyền lực bên trên, tuân thủ một cách mù
quáng mệnh lệnh của quyền lực đó, không có khả năng đánh giá những giáo
lý của nó, cố gắng truyền bá sâu rộng những giáo lý đó, có xu hướng coi tất
cả những ai không chấp nhận giáo lý đó là kẻ thù. Những tình cảm như vậy
có thể là dành cho một ông thánh vô hình nào đó, cho một hình tượng bằng
đá, cho một anh hùng hoặc cho một ý tưởng chính trị - chừng nào nó thể hiện
những đặc trưng như trên, thì nó luôn là những tình cảm kiểu tôn giáo. Cái
siêu nhiên và cái phi thường là những cái luôn nhận thấy ở mọi nơi trong đó.
Đám đông lúc này đội lốt một tín ngưỡng hoặc một lãnh tụ bách chiến bách
thắng, làm cho họ say mê, với cùng một quyền lực huyền bí.
Không chỉ ai cầu nguyện trước Chúa mới là người sùng đạo, người sùng
cũng là người mà ngay cả khi, bằng tất cả sức lực của trí tuệ, tất cả sức mạnh
