Chương 4: Ranh giới của sự thay đổi của các quan điểm nền tảng và các
nhận xét của đám đông
§1. Các quan điểm nền tảng không thay đổi (croyances fixes)
Có một sự tương đồng khăng khít giữa các đặc điểm hình thái học và các
đặc điểm tâm lý học của các loại sinh vật. Trong cách đặc tính hình thái học
ta thấy có những yếu tố nhất định bất biến hoặc nếu không cũng chỉ biến đổi
rất ít, có khi phải cần đến cả một niên đại địa chất để chúng có thể biến đổi.
Bên cạnh những yếu tố bất biến, không lặp lại này còn có những yếu tố rất
linh động dễ có thể bị môi trường, nghệ thuật nuôi dưỡng trồng trọt làm cho
thay đổi, sự thay đổi này đã che đậy những đặc tính cơ bản của nó trước
những người quan sát hời hợt.
Hiện tượng như vậy ta cũng gặp ở trong thế giới đạo đức. Bên cạnh
những thành phần tâm hồn không thay đổi của một giống nòi, tồn tại những
yếu tố chuyển động và thay đổi. Chính vì thế trong khi nghiên cứu các quan
điểm và ý niệm của một dân tộc chúng ta đã nhận ra có một nền tảng vững
chắc, trên nó là nhiều quan điểm khác cư ngụ, chúng giống như một lớp bụi
cát dễ bị thổi bay phủ lên trên một tảng đá.
Như thế các quan điểm nền tảng và các ý niệm của đám đông sẽ tạo nên
hai nhóm tách biệt nhau rất rõ ràng. Có một nhóm gồm những ý nghĩ nền
tảng lâu bền, tồn tại nhiều thế kỷ và trên chúng đã nảy sinh ra cả một nền
văn hóa. Ví dụ như những tư tưởng phong kiến, những ý tưởng của thiên
chúa giáo, của phong trào cải cách và ngày nay là các tư tưởng dân tộc cơ
bản, các ý tưởng dân chủ và xã hội. Một nhóm khác bao gồm những quan
điểm luôn biến đổi nhanh chóng, chúng phần lớn được suy dẫn ra từ các ý
tưởng chung, chúng là những quan điểm sinh ra và mất đi trong mỗi một thời
đại: Ví dụ như, các học thuyết, nghệ thuật và văn học tiêu biểu cho một thời
đại và chủ nghĩa lãng mạn, chủ nghĩa tự nhiên sinh ra ở đó v.v... Thay đổi
như mốt quần áo, chúng biến động giống như những con sóng nhỏ liên tục
sinh ra rồi mất đi trên bề mặt một hồ nước.
Số lượng các ý tưởng nền tảng không lớn. Sự sinh ra và mất đi của chúng
tạo nên những đỉnh cao trong lịch sử mỗi một chủng tộc. Chúng là bộ khung
thực sự của nền văn hóa.
