đào mộ của Biểu, thấy hình người Biểu và vợ như lúc sống, mùi trà lan
mấy dặm.
Bình rằng: Đổng Trác lang sói tàn ác, bạo ngược bất nhân, từ khi có sách
chép đến nay gần như chưa có ai như thế.
Anh hùng kí chép: Ngày xưa có người lớn xuất hiện ở huyện Lâm Thao
thì đúc người đồng; Trác sinh ở huyện Lâm Thao thì người đồng vỡ;
đời có Trác thì xảy ra đại loạn, sau đại loạn thì Trác thân diệt, nguyên nhân
như thế đó.
Viên Thuật xa xỉ phóng túng, không đáng vinh hiển mà tự nắm lấy.
Thần là Tùng Chi cho rằng: Kiệt-Trụ vô đạo, Tần-Mãng
bạo ngược,
đều trải qua nhiêu năm rồi việc ác mới rõ ràng. Đổng Trác tự nắm quyền
bính, làm việc hỏng tổn, kể bằng ngày tháng, chưa đến ba năm mà họa chất
cao như núi, độc tuôn bốn cõi. Cái tính tàn ngược của hắn đến sói lang
cũng không bằng. Chép rằng: “Từ khi có sách chép đến nay gần như chưa
có ai như thế”, lời này là đúng. Nhưng đã bình rằng: “Tàn ác” mà lại nói
“Bất nhân”, tàn ác, bất nhân, lời này là nặng nề. Viên Thuật không có công
chút ít gì, chẳng có đức lành tí tẹo nào mà xằng bậy ở thời ấy, tự ý tôn lập,
khiến cho nghĩa sĩ than thở, thần người cùng khinh ghét. Dẫu có cung kính
tiết kiệm thì cũng không tránh khỏi vỡ lật vậy. Thế mà chỉ bình rằng: “Xa
xỉ không đáng” thì không đủ để thấy cái tính xấu của hắn.
Viên Thiệu-Lưu Biểu đều có oai danh khí độ, nổi tiếng trên đời. Biểu
nhảy nhót ở miền nam sông Hán; Thiệu bay vỗ ở miền bắc sông Hoàng Hà,
nhưng đều ngoài thì rộng rãi mà trong thì nghi kị, ưa mưu kế mà không
quyết đoán, có người tài mà chẳng dùng được, thấy người hiền mà chẳng
nạp được, phế trưởng lập thứ, bỏ lễ mà yêu sủng, dẫn đến dòng dõi tranh
giành, xã tắc nghiêng lật; đấy chẳng phải là không may vậy. Ngày xưa
Hạng Vũ làm trái mưu của Phạm Tăng mà vùi lấp nghiệp vương; nay Thiệu
giết Điền Phong, còn lầm hơn Vũ vậy!
