đầu đề cho câu chuyện bông đùa.
- Nhược tiểu dân tộc ở làng tôi mới được một cuộc giải phóng rất lớn.
Một hôm ông L. tươi cười nói với tôi thế, giữa khi chúng tôi nằm
trong phòng tối để nghe cái cảnh Hà Nội tắt đèn.
- Nhà thờ của họ đã được dùng đến cái trống cái.
Và, không để cho tôi nói xen, ông L. lại cắt nghĩa bằng giọng nghiêm
trang:
- Anh phải biết rằng: Trước đây, cái trống cái ở làng D.L. tức là nhạc
khí riêng của quan họ nhà tôi. Chỉ có nhà thờ đại tôn tiểu tôn của quan họ
nhà tôi trong khi cúng lễ mới được đánh trống, còn các nhà thờ của bọn
bách tính thì phải cúng ngầm, không được dùng trống phách gì cả. Gần đây
mới có một họ bắt chước quan họ sắm cái trống cái treo ở nhà thờ, mỗi lúc
cúng lễ, họ cũng khua trống om sòm. Đáng lẽ thì cái họ ấy bị phạt và phải
hủy cái trống đi rồi. Vì một cụ trong quan họ nhà tôi cho sự đó là chuyện
quan hệ, nó có thể khiến cho nhà thờ bách tính và nhà thờ quan họ không
khác gì nhau. May sao lại có ông khác quá thiên về mặt dân chủ, hết sức
phản đối thuyết của cụ đó, cho nên họ bách tính ấy mới được thoát tội. Hú
vía cho họ!
Tôi còn phân vân chưa bình phẩm câu nào, thì ông L. lại tiếp:
- Chỉ có một việc đánh trống, anh cũng đủ thấy quan họ chúng tôi
khác lũ bách tính lắm rồi. Tuy vậy, dưới sự chi phối của chúng tôi, lũ bách
tính đó cũng còn có quyền tự do.
Hạn tắt đèn đã hết, trong phòng lại có ánh sáng. Với nụ cười cay chua,
ông L. chuyển câu chuyện sang một đoạn khác:
- Tự do ăn rau nộm.
