118
Tạp chí
Kinh tế - Kỹ thuật
xã hội… Văn hóa không chỉ bao gồm nghệ thuật, văn chương mà cả những lối sống, những quyền
cơ bản của con người, những hệ giá trị, những truyền thống, tín ngưỡng”.
Mỗi phương pháp tiếp cận có nhiều quan niệm, nhiều cách định nghĩa về văn hóa khác nhau. Tuy
nhiên, nhìn chung những quan niệm khác nhau đó đều bộc lộ một điểm chung nhất. Văn hóa là sản
phẩm của loài người, văn hóa được tạo ra và phát triển trong quan hệ qua lại giữa con người và xã hội.
Văn hóa được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua quá trình xã hội hóa. Văn hóa được tái
tạo và phát triển trong quá trình hành động và tương tác xã hội của con người. Văn hóa là trình độ
phát triển của con người và của xã hội được biểu hiện trong các kiểu và hình thức tổ chức đời sống và
hành động của con người cũng như trong giá trị vật chất và tinh thần do con người tạo ra.
Qua những định nghĩa trên, chúng ta có thể định văn hóa một cách đơn giản: “Văn hóa là
một hệ thống các giá trị mà mọi ngươi đều chia sẻ (shared values) về những thứ con người làm ra
(artifacts), phong tục, tập quán, thói quen và nhất là những niềm tin và quan niệm tạo thành chuẩn
mực chi phối hành vi ứng xử của con người.”
Edgar H. Schein, (1985) là người đầu tiên đưa ra khái niệm văn hóa ví như một tảng băng
(iceberg). Qua hình ảnh tảng băng này, chúng ta có thể mường tượng rằng muốn trở thành tảng
băng cần phải có thời gian – có khi hàng triệu năm. Thứ hai là tảng băng cứng vô cùng khó có cái
gì làm tan chảy nó được. Phải có một lực rất mạnh mới có thể làm tan chảy nó. Muốn làm tan chảy
nó cần phải có thời gian từ ngày này qua ngày khác. Và sau cùng, chúng ta chỉ thấy phần nổi của
nó (khoảng 10%) nhưng không thể thấy phần chìm của nó (khoảng 90%).
Phần chìm của nó đó là những quan niệm – Đó là nhân sinh quan và thế giới quan. Đó là cách
mà con người trong xã hội đó quan niệm/cảm nghĩ về cuộc sống của con người, về thế giới vật
chất… Đây mới là phần cốt lõi của văn hóa.
Tảng băng văn hóa của Shein được minh họa chi tiết trong Hình 2 với ba mức độ (levels). Trong
hình, phần đầu là những thứ con người làm ra (artifacts), đó là phần nổi của tảng băng, dễ nhìn thấy nhất
và thường thì không thể lý giải được như tiếng nói, ẩm thực, nghi thức- nghi lễ, cách chào hỏi, phong
tục, tập quán, thói quen công trình nghệ thuật, khoa học kỹ thuật, những phát minh và sáng kiến.
Phần thứ hai nằm sát bề mặt của tảng băng, là phần người ta ý thức nhiều hơn, đó là những giá
trị (values). Giá trị theo quan điểm văn hóa là những gì nên làm hoặc nên tránh. Đó là những cái
được đề cao và ca tụng hoặc những cái bị lên án trong nền văn hóa đó. Đây là phần chính mà chúng
