gần gũi như tôn giáo Orphisme. Thật vậy, tôn giáo Orphisme cũng như một
số tôn giáo khác ở vùng Trung Cận Đông khu vực Đông đế quốc La Mã, đã
là một gia tài vật liệu phong phú, là những tiền đề, những dữ kiện quan trọng
để Thiên Chúa giáo có cơ sở xây dựng nên hệ thống của mình. Với tư cách
một hệ tư tưởng, Thiên Chúa giáo buộc phải tiếp thu di sản tư tưởng của quá
khứ. Nhưng với tư cách một hệ tư tưởng tôn giáo mới, Thiên Chúa giáo
không thể không sáng tạo ra những tư tưởng mới, những biểu tượng thần
thoại-tôn giáo mới để đáp ứng một nhu cầu tâm lý, tư tưởng của khối quần
chúng đông đảo bị đọa đày, đàn áp đến cùng cực, đang trông chờ một sự giải
phóng, một sự thiết lập lại công lý xã hội. Song cái khối quần chúng bị áp
bức trong đế quốc La Mã trải qua nhiều cuộc khởi nghĩa bị thất bại, đã mất
lòng tin vào sức mạnh và năng lực của mình, một sức mạnh và năng lực rời
rạc, lẻ tẻ, tự phát, thiếu một lực lượng xã hội đóng vai trò tiên phong tổ chức
lại, do đó, lại trông chờ, tin tưởng vào một sức mạnh và năng lực siêu nhiên,
có nghĩa là thần thánh, Chúa Cứu Thế, sự chuộc tội, tu thiện của con người.
Để trở thành một hệ tư tưởng tôn giáo mới, Thiên Chúa giáo trước hết phải
xóa bỏ bản chất đa thần giáo và chật hẹp của thị tộc, bộ lạc của những tôn
giáo-thần thoại cổ đại; nếu không, Thiên Chúa giáo không thể trở thành một
tôn giáo có tính chất thế giới.
Tôn giáo Orphisme đã xây dựng nên những biểu tượng tôn giáo của
mình và giáo lý của mình bằng cách sử dụng gia tài tôn giáo-thần thoại
Olympe. Thiên Chúa giáo cũng không thoát khỏi quy luật này. Tôn giáo
Orphisme ra đời như là một sự đối lập lại với tôn giáo Olympe. Sự đối lập
giữa các vị thần ở đây (đề cao Dionysos lên như là vị thần được Zeus trao
cho sứ mạng cai quản thế gian) chẳng qua chỉ là sự đối lập giữa những con
người trong cõi trần. Đó là sự đối lập giữa tầng lớp quý tộc công thương
nghiệp, những người bình dân (démos) của thành bang (polis) với tầng lớp
quý tộc, thị tộc; sự đối lập của nhà nước Cộng hòa Chiếm hữu nô lệ của cơ
chế polis với những tàn dư của chế độ công xã thị tộc và cuối cùng, nói
chung, là sự đối lập giữa giàu và nghèo trong một xã hội có ách áp bức, bóc
lột giai cấp.
Nhưng còn một sự đối lập nữa quyết liệt hơn, táo bạo hơn, giàu ý
nghĩa hơn ở ngay trong thần thoại Dionysos, thần thoại Dionysos của sự
hoan lạc, cuồng nhiệt, phóng túng, chứ không phải ở thần thoại Dionysos-
Zagréos của tôn giáo Orphisme. Đó là thần thoại tự đối lập với mình: thần
thoại phủ nhận thần thoại. Nhân tố tạo nên sự tự phủ nhận này là nghi lễ
Orgies: bản chất của nghi lễ Orgies là sự buông thả trong hoan lạc, phóng
túng, cuồng loạn. Khi hành lễ con người sống trong niềm tin-ảo tưởng tôn
giáo thoát khỏi sự cấm đoán, ràng buộc hàng ngày, say sưa, ngây ngất, “bốc
giời” tưởng chừng như bản chất say sưa, hoan lạc, phóng túng của thần
