***
Trong gia tài thần thoại Hy Lạp, chúng ta thường thấy có những nhân
vật phạm tội kiêu căng, bất kính đối với thần thánh hoặc nổi loạn chống đối
lại thế giới thần thánh. Mở đầu là vị thần Prométhée, vị thần mà lý tưởng và
chiến công đã phản ánh sự nghiệp chiến đấu hào hùng của con người. Quá
trình phát triển của thần thoại từ thời kỳ chế độ thị tộc mẫu quyền đến thị tộc
phụ quyền và bước chuyển biến có ý nghĩa cách mạng từ thời cổ đại anh
hùng với nền dân chủ-quân sự (công xã thị tộc đang tan rã) sang thời đại văn
minh với quyền tư hữu tài sản (chế độ chiếm hữu nô lệ) là quá trình con
người ngày càng “sinh sự”, ngày càng “bướng bỉnh” với thần thánh, ngày
càng phạm nhiều tội ngạo mạn, bất kính đối với thần thánh. Biết bao nhiêu
chuyện đã xảy ra. Nào nàng Niobé đã khinh thị nữ thần Léto, tự cho mình
đẹp hơn Léto, và nào là gã Silène (hoặc còn gọi là Satyre) Marsyas dám
thách thức với thần Apollon đua tài, vào “công cua” (concours) âm nhạc với
mình. Ngang hơn nữa là chàng Leucippos dám tranh giành người đẹp tiên nữ
Daphné với thần Apollon. Rồi nàng Arachné thách nữ thần Athéna thi tài dệt
với mình. To gan lớn mật hơn nữa là anh chàng Ixion mưu toan “bắt bồ” với
nữ thần Héra! Đến chuyện Sisyphe và Tantale kể trên thì thật là “đại loạn”.
Con người dường như chẳng coi thần thánh là cái gì nữa cả. Xưa kia thần
Asclépios chỉ vì có tài chữa bệnh, biết phép cải tử hoàn sinh cho người trần
thế đoản mệnh mà đã bị Zeus giáng sét giết chết tươi. Nhưng giờ đây thì việc
Sisyphe lập mưu bắt sống thần Chết-Thanatos đã thật sự gây rối loạn đến cơ
chế của chế độ chính trị Olympe, và lại còn lừa được vị vua của thế giới âm
phủ! Tất cả những hiện tượng đó chỉ có thể là sản phẩm của một thời kỳ mà
con người đã phần nào bớt sợ hãi thần thánh. Khoa thần thoại học gọi những
hiện tượng đó bằng một từ ngữ: chủ nghĩa anh hùng-thần thoại. Tất nhiên
những hành động bất kính, kiêu căng nổi loạn của con người đều cuối cùng
bị thần thánh trừng phạt và để cho sự trừng phạt hợp lý đương nhiên thế giới
thần thánh phải biểu hiện ra như là đại diện cho công lý đạo đức, còn kẻ bị
trừng phạt ắt phải là một tên hư hỏng, vô đạo. Con người cuối cùng phải
chấp nhận thất bại trước thần thánh, nhưng làm thế nào được. Lịch sử chưa
cho phép con người chiến thắng thần thánh!
