thế đạo vua tôi không phải là một vấn để luân lý mà là một vấn để thiên văn
học (vật lý học).
Bề tôi mà hai lòng thì không thể thờ vua. Vua mà nghi ngờ phép tắc của bề
tôi thì không thể trao trách nhiệm cho bề tôi.
Trên dưới đều mến lễ nghi, ắt là dân dễ sai khiến. Trên dưới mà hòa thuận,
ắt là đạo vua tôi được đầy đủ. Vua dùng lễ để sai khiến về tôi, bề tôi đem lòng
trung để thờ vua.
Vua sắp đặt nền chính trị, bề tôi lo phụng sự vua. Việc chính trị là việc chính
danh
(1)
, phụng sự là khuyến khích thi hành các công tác. Vua khuyến khích việc
chính trị, bề tôi khuyến khích việc thờ vua, ắt là cái đạo công danh được thành
tựu đối với mọi người.
Bởi thế cho nên, vua quay mặt về phía Nam, hướng dương phát ra cực âm
thính
(2)
, bề tôi quay mặt về phía Bắc, hướng âm, nhìn hình ảnh (của công việc,
xem tiếp ở sau thì rõ). Âm thính vang dội ra là cái mệnh lệnh dạy xuống, hình
ảnh là sự công hiệu của việc thi hành. Lệnh dạy xuống mà vừa phải thì công
việc sẽ thành tựu; công việc mà thành tựu ắt là vạn vật hưởng được phước ban
xuống.
Đó là ba giềng, sáu phép
(3)
có trên, giữa và dưới. Trên hết là vua tôi, ở giữa
là cha con, ở dưới hết là chồng vợ, đều răn mình theo đạo thì phước may sẽ
đến.
Vua tôi trên dưới lấy lễ làm gốc, cha con trên dưới lấy ân làm thân, chồng vợ
trên dưới lấy hòa làm vốn.
Trên không thể không ngay thẳng, dưới không thể không đứng đắn. Người
chủ chốt ở bên trên không được cong vạy, lời nói của kẻ dưới không được phản
nghịch.
Cho nên nhà vua chỉ nghĩ đến việc chính trị, bề tôi chỉ nghĩ đến việc phụng
sự. Ấy nên vua sáng mà sửa mình ngay thẳng, thì việc làm của tôi trung sẽ
được thành tựu. Kẻ học trò thì mong được thầy sáng, kẻ sĩ thì mong được vua
sáng.
Cho nên đặt ra toàn bộ quan chức, chia ngôi thứ tước lộc, bày ra nghi khí để
xem thiên văn, lập ra chức thai phụ để phò tá. Tư không được làm loạn công,
kẻ sai quấy không được xúc phạm người đoan chính, ấy là đạo trị quốc đầy đủ.
__________________________
