đánh chạy để mà cưu thương. Giết một người mà mọi người sợ; giết kẻ
nhát, chém kẻ thua, mà quân sĩ càng phắn khởi; đứng thì như núi, động
thì như lở, khiến quân sĩ không dám khinh pháp lệnh, cho nên chỉ có được
mà không có thua.
Tuất. Trời sinh ra nhân tài rất là khó. Kẻ sĩ tri mưu, mang trách nhiệm
giúp mà không thấy được dùng, muốn đi với địch thì ta chống. Kẻ làm
tướng phải mở rộng lòng mà hỏi han, không để cho người ta không được
tri ngộ. Đó là một điều thương kẻ sĩ. Những kẻ sĩ mang giáp trụ, phơi
sương nằm nội, chịu đói chịu rét, đau đớn thân thể mà không kêu khổ,
trải bao khó khăn mà không kêu nhọc. Cho nên người giỏi dùng binh
không để cho họ bị hãm với địch và không giết càn. Đó là hai điều thương
kẻ sĩ.
Nhuệ. Nuôi uy quý ở ngày thường; xem biến quý ở mưu trí. Hai quân
sát nhau, một tiếng hô mà phấn khí lên, chỉ là có nhuệ khí mà thôi. Mọi
người không dám ra mà mình dám ra là nhuệ. Quân địch đông xông lại,
mình ít mà dám xông ra là nhuệ. Ra vào giữa quân địch, đi lại xông pha là
nhuệ. Làm mạnh, làm khỏe, dũng cảm mãnh liệt là nhuệ. Như gió, như
mưa, như non lay núi lở là nhuệ. Tướng vụt mà tiến lên, quân ùa mà xông
vào, quân và tướng đều là nhuệ cả. Chỉ nhuệ không thì vấp ngã, không
nhuệ thì suy. Có mưu trí mà chu tất, phát ra mà thu lại được, thì nhuệ hay
vô cùng.
Trận. Nói về trận, thì có vài mươi nhà, ta gồm hết mà tóm lại. Hình trận
dáng như chữ nhân
人 gọi tên là Nhân trận. Thuận cũng là chữ nhân,
nghịch cũng là chữ nhân, tiến cũng là chữ nhân, thoái cũng là chữ nhân,
hợp lại cộng làm một người, tan ra cũng làm một người. Một người làm
một trận, nghìn muôn người sống làm một trận, nghìn muôn người hợp
làm một trận, nghìn muôn người động làm một người. Nhuệ binh ở trước,
trọng binh ở sau, phong quân để xông mà du quân để đi quanh. Ở trong
chia làm âm, dương, hư, thực, đương, thụ, xả, xung
1
, khi bay, khi nấp, khi
thổ, khi nạp
2
, khi động, khi tĩnh, khi nhóm, khi trương. Đấu mà không thể
loạn, lùi thì dựa nhau, không dựa thì nguy. Người không tự loạn, loạn thì
chỉnh ngay; người có thể tự dựa và phải dựa người, loạn làm sao được?
