nguyệt đào ao to để cách ra. Đó đều là cách phòng nguy cấp, chứ không phải là
chỉ dùng đá xây đất đắp để tự lấp mình mà chống giặc đâu.
Phòng địch lại không gì hay bằng nữ tường. Phép dùng nữ tường, dùng chăn
chiên chăn bông xấp nước mà treo lên, để chắn tên và chống lửa, hoặc trên treo
gỗ nhọn hay dùng rèm che ngoài, phòng khi giặc lẻn đánh úp và trèo thang.
Phên treo và da trâu để chống giặc bên ngoài vào, và tạc thủng giữa để thò mũi
tên ở trong bắn ra, tùy theo hướng đánh mà căng màn vải thì tên đạn và xe
xông cũng không thể phá hỏng được. Nếu phá hỏng nữ tường, thì lấy gỗ vần
đến để thay nữ tường; nếu lại phá hỏng đến thành, thì kíp làm rào phên mà
chống đỡ, lấy giáo và nỏ cứng mà giữ, không thì thêm lửa đốt và kíp đắp thành
bán nguyệt để che, ở trong thì đào hào sâu để giữ, thế thì giặc không thể hại ta
được.
Hình 52. Nữ tường gỗ
Cửa và nữ tường đã bền chắc rồi, thì phải chuyên phòng gian, phàm kẻ gian
sinh ra có khi là người bị vây ở trong hay ở ngoài. Ta nên trước yên ở trong rồi
sau mới đến ngoài. Khi giặc đã đắc chí thì bọn gian hẳn theo giặc vào, thừa cờ
mà cướp bóc, làm lo sợ cho cùng dân. Vậy ta nên mở kho cấp lương cho dân,
trao giáo cho dân, thì những dân cùng cũng giúp được việc vậy. Quân giũ Bắc-
môn, vì thích làm quan mà bị nguy, cửa lũy Quy-châu, vì đám cưới mà mở,
thành Nhữ-châu thì vì người ứng mộ đắp đất mà bị vỡ. Đó là kẻ gian nội ứng
vậy. Chọn người thân tín để dùng; thêm then khóa ở ngoài để giữ cho vững, thế
thì nội ứng bị chẹt. Vây giữ đã lâu thì lòng người không nghĩ được bền, một kẻ
trèo dây xuống, mọi người sinh ngờ sợ, hoặc hiềm khích với ta, hoặc thông với
