Đối với những xã hội truyền thống, dịch bệnh khác với ba loại nguy hiểm
còn lại chủ yếu dựa trên sự hiểu biết của người dân về cơ chế cơ bản của
nó, từ đó có phương pháp chữa trị hiệu quả hoặc biện pháp phòng ngừa.
Khi một người bị thương hoặc chết vì tai nạn, bạo lực, hoặc đói, nguyên
nhân và cơ chế cơ bản là rõ ràng: các nạn nhân bị cây đè, bị trúng tên của
kẻ thù, hoặc bị đói do không đủ thực phẩm. Những cách chữa bệnh hoặc
biện pháp phòng ngừa thích hợp cũng trở nên rõ ràng: không được ngủ
dưới gốc cây đã chết, đề phòng kẻ thù hoặc giết chúng trước và đảm bảo
nguồn lương thực đầy đủ. Tuy nhiên, trong trường hợp bệnh tật, sự hiểu
biết thực nghiệm về nguyên nhân cũng như các biện pháp phòng ngừa và
chữa trị dựa trên khoa học chỉ đạt được thành công đáng kể trong vòng hai
thế kỷ qua. Cho đến lúc đó, các xã hội nhà nước cũng như xã hội truyền
thống quy mô nhỏ vẫn có tỷ lệ tử vong cao vì bệnh tật.
Nói như vậy không có nghĩa là các dân tộc truyền thống hoàn toàn bất lực
trong việc ngăn ngừa hoặc chữa trị bệnh tật. Người Siriono hiểu rõ rằng
phân người có liên quan đến các bệnh như lị và giun móc. Một người mẹ
Siriono luôn dọn sạch phân trẻ nhỏ ngay sau khi bé đi đại tiện, bỏ phân vào
trong giỏ, để sau đó quăng xa trong rừng. Nhưng ngay cả những người
Siriono cũng không nghiêm ngặt trong việc giữ gìn vệ sinh. Nhà nhân
chủng học Allan Holmberg đã từng chứng kiến một đứa trẻ Siriono khi
không được người mẹ trông chừng, sau khi đại tiện đã nằm lên đống phân
của mình, trét đầy mặt rồi cho cả phân vào miệng. Khi mẹ đứa bé phát hiện
ra, cô cho ngón tay vào miệng của đứa bé móc phân ra, lau người nhưng
không tắm cho đứa bé, sau đó tiếp tục ăn uống mà không hề rửa tay. Người
Piraha Ấn Độ cho chó ăn bằng chính đĩa của mình: làm như vậy dễ bị lây vi
trùng và ký sinh trùng của chó.
Bằng cách thử và rút kinh nghiệm, nhiều dân tộc truyền thống đã xác định
được các loại cây địa phương có khả năng chữa được một số bệnh cụ thể.
Bạn bè New Guinea của tôi thường xuyên chỉ cho tôi những loại cây họ
dùng để điều trị bệnh sốt rét, các loại sốt khác, bệnh lị hoặc để gây sảy thai.
